Нэгэнт л оюун санааны хувьсгал хийе хэмээн уриалсан болохоор уриалгаа ажил хэрэг болгох талаар өөрөө эхлэх нь зүйтэй гэж санагдаж байна. Тиймээс орчин цагийн өндөр боловсролтой залуусдаа боловсон соёл төлөвшүүлэх ажлыг өөрөө эхлүүлэхээр шийдлээ.

УУЧЛААРАЙ, БАЯРЛАЛАА

Манайхны нэг сонирхолтой бөгөөд нийтлэг нэг зан төлөв байдаг юм. Тэр юу гэвэл ямар нэг хүнд баярлалаа, гялайлаа, талархлаа гэж хэлэхдээ нэн хойрго. Тэгэж хэллээ ч үнэн сэтгэлээсээ бус, албан хүчээр, өнгөцхөн хайнга сонсогдохтой үгүйтэй хэлэх. Ялангуяа найз нөхөд бол “Заа юун маягтай ийн, чи бид хоёр ингэж нялцганаад яахын” гэнэ. Гэхдээ хаа очиж хүнд баярласан сэтгэлээ илэрхийлэхдээ бас ч гэж танагтай, уучлаарай гэж хэлэхдээ бол үнэнхүү харам. Би анх гадаад гээч газар ирээд англи хэлийг сурах гэж хичээн шамдахдаа нэгэн зүйлийг жигтэйхэн тод анхаарсан нь юу гэвэл уучлаарай, баярлалаа гэх үгийг байнга тоть шиг давтах явдал байлаа. Угаасаа barbarian миний хувьд энэ нь илүүц маяглал, залхмаар яршигтай зүйл мэт санагдаж байсан боловч усыг нь уусан бол ёсыг нь дагахаас өөр аргагүй зүйл тул төд удалгүй хэлбэр төдий хэлж заншив.

Гэтэл энэ нь өнгөцхөн ёсорхол биш, цаанаа нарийн нандин утга агуулга бүхий бүхэл бүтэн цогц ойлголт гэдгийг ухааран хүлээн авахаас өөр аргагүй аж. Аль тааралдсан хүнд, хаа хамаагүй юм болгонд sorry, thanks гээд явах нь өөрийгөө жинхэнэ зэрлэгээс зэрлэг, бүдүүлгээс бүдүүлэг, морь унаж, мах зулгаасан өмхий нүүдэлчин гэдгээ харуулж байгаа гэдгээ мэдэрлээ. Учир шалтгааны нарийн гогцоо нь хэн нэгэнд зүгээр нэг уучлаарай гэж хэлэхдээ бус, үнэн сэтгэлээсээ хүндэтгэсэн, бие даасан амьд бодгалийнх нь хувьд анхааран тоомсорлож буйгаа илтгэсэн, хувь хүний эрх, эрх чөлөөг нь хүлээн зөвшөөрсөн утга санааг агуулдагт байна.

Эхэн үедээ би энэ нь зүгээр л хэлзүйн онцлогоос үүдсэн асуудал гэж бодож байлаа. Гэтэл монгол хэлэнд уучлаарай, өршөөгөөрэй, хүлцэл өчье гэх мэт олон сайхан үг байгаа нь хэлзүйн үүднээс шалтгаалаагүйг илтгэнэ. Хаана билээ уншиж байсан, please гэдэг үг монгол хэлэнд байхгүй гэж нэг нь балайтхад болгооно уу, ажаамуу гэдгийг тэгвэл юу гэж орчуулах вэ гэж мадалж байсантай агаар нэг.

Үнэн голоосоо уучлал хүсэж байгаагийнх нь нөгөө талд заавал ч үгүй ямар нэг байдлаар хариулт өгөх нь ёс. Эрж байгаа өршөөл, нигүүслийг нь хүлээж авч байгаагаа илэрхийлж never mind гэх нь эгэл жирийн, иргэншсэн соёл, хүмүүнлэг ёс юм. Магадгүй хариулт өгөхгүй, тэр ч байтугай ууртайгаар хялайн харж байвал таны хүссэн уучлал, хүндэтгэлийг тань хүлээж авахгүй байгаагаа илэрхийлж байгаа сөрөг хариу үйлдэл. Харин яах нь мэдэгдэхгүй гөлийгөөд л байвал яаж байгааг нь ёстой "чө-бү-мэ".

Түүхэн уг сурвалжийн хувьд уучлал, өршөөл нигүүсэл эрэх нь Монголчуудын хувьд гайхаад байх зүйл биш боловч өнөө үед “ховор бараа” болчихжээ. Энэ юунаас болов оо, иргэншиж эхэлсэн 20-р зууны дунд үеэс уламжлалт хүндлэх, хүндлэгдэх ёсзүй гажуудаж эхэлсэнтэй холбоотой юм бол уу, эсвэл зүгээр л хүний эрх, эрх чөлөө гэж учрыг нь сайн мэдэхгүй орилж байсан 90-ээд оныхноос эхлэлтэй юу?

Учрыг нь сайн мэдэхгүй ч өнгөрсний язгуур үндсийг ухлаа гээд юу сайжрах билээ, харин уучлал өршөөл эрэх нь угаасаа л Монгол ёс байжээ гэдгийг л санавал болох нь тэр. Зүгээр ч нэг санах биш, одооноос л хэрэгжүүлж, хэвшүүлж эхлье. Товчхондоо бие биенээсээ үнэн зүрхнээсээ уучлал хүсэж хэвшицгээе залуусаа. Уучлах эсэх нь бол таны л хэрэг. Харин эрж байгаа өршөөлийг нь өгөхөөр шийдсэн бол түүнийгээ мэдэгдээрэй дээ.

Бага байхад “хүн юм өгч байхад” гэж зандруулж алгаа тосоод, “одоо юу гэж хэлдэг билээ” гэж захиргаадуулж байж л сая нэг юм баярлалаа гэж автоматаар хэлж сурдаг. Ингэж тэгсээр байгаад хүн юм өгвөл л баярлалаа гэж хэлдэг юм байна гэсэн комманд толгойд тогтчихно. Аажимдаа жаахан томроод ирэхээрээ заавал биетэй бодитой зүйл авч байж л баярлалаа гэж хэлэхээ болиод аятайхан үйлчилгээ үзүүлсэн (хэдий үнийг нь төлсөн) ч баярлалаа, асуусан зүйлд хариулсан ч баярлалаа гэж хэвшинэ. Арай л сайн байна уу гэсэнд нь баярлалаа гэхээ шахна. Гэлээ гээд энэ хангалттай гэж үү? Хамгийн гол нь хүн чамд баярлаж байхад чи гөлийгөөд л зогсоод байх уу? Талархлаа илэрхийлж байгааг нь таалалтайгаар хүлээж ав л даа. Thank you гэхэд You’re welcome гэдгийн учир энэ. Түүнээс бус энэ бол автомат хариу үйлдэл биш.

Ойрмогхон эхнэртэйгээ ялихгүй юмнаас түр тархийлээ. Түр тархийх ч юу байхав, муудалцаж маргалдаагүй, бяцхан санал зөрсөн төдий л юм. Яалт ч үгүй миний зөв байсан болохоор нэн удалгүй ялалт миний талд ирлээ. Нэлээн мугуйд миний хувьд эхнэрийнхээ өөрийнхөө буруу байсныг ойлгож “ичингүйрэн бадайрч, мушгиран зангирч” байгааг харж кайф авах нь сонин биш, харин уучлаарай гээд хэлчихийг нь сонсох л гол зорилго байлаа. Гэвч зөрүүд золиг чинь хэлдэггүй шүү. Үүнээс нь болж бид хоёр жинхнээсээ түр тархийсэн дээ. Одоо бол эхнэр маань “уучлаарай хайраа” гэж үнэн голоосоо хэлдэг, харин би түүнд нь баярлаад шовхийлгэдэг болсон доо.

Энэ мэт энгийн зүйлсийг өдөр тутмын амьдралдаа хэвшүүлэх гэж зүтгэх нь таны боловсролд нэмэр болдоггүй юм гэхэд боловсон соёл эзэмшихэд хэрэгтэй. Эрдмийн их цац суварга өөд мацахад тань энгүй их оюуны далай тань улам л хөлгүй болоод байх. Гэвч тэр их далайг хог бус соёл хөвөөлсөн цагт л тэргүүн баян эрдэм ном болдог буй заа. Энгийнээр тайлбарлаваас эрдэмтэй хүн даруу, их мөрөн дөлгөөн билээ.

Дэмий юм бичиж үнэтэй цаг завыг тань үймүүлсэндээ хүлцэл өчье. Анхааран уншсан танд гялайлаа.