Thursday, April 5, 2018

ЭГНЭШГҮЙ НӨХРИЙГ ОЛОВ

Ийм ур ухаан, зан хандлагатай байсан учраас л 13-р зуунд нүүдэлчин Монголчууд дэлхийг эзэгнэж явсан болов уу гэж боддог. Зохиолч, сэтгүүлч Б.Наминчимэд гуайн энэ зохиолоор үнэхээр гоё кино хийгээд мөнгийг уудалж болмоор санагддаг.

ЭГНЭШГҮЙ НӨХРИЙГ ОЛОВ

Саритай*(1) хорчи Гуулин*(2) улсын ван Цой У*(3)-гийн элчийн мэдээг авмагц түрхэн буудаллаад байсан Кэгён*(4)-оос тус улсын умард хил дээрх цайз Кучжу*(5)-гийн зүг яаран сандран мордов. Бүх замын туршид өчүүхэн ч зогссонгүй, завсар чөлөөгүй морьдоо шавдуулан довтолголоо. Итгэлийг гутааж, элчийг удаа дараа хөнөөн талсан*(6) Гуулин улсыг дайлан номтгохоор “Хааны зарлигийг сонс: Тэнгэрийн хүчин энэ байна. Тэнгэр өгүүлэх нь: Бид та нар бууж өгөх, эсхүл тэмцэлдэх үү гэдгийг асуулгахаар Саритай хорчийг явууллаа” хэмээх Их хаан Өгөөдэйн зарлигтай сүр хүчин төгөлдөр Хорчид тийн яарах нэгэн учир байжээ. Тэрээр хагас жилийн өмнө Гуулин улсын ван Цой – У- гаас ял асуухаар их цэргийг дагуулан Амноккон мөрнийг түргэн урсгалаар нь гатлан тус улсын умард хил рүү хөл тавин орсоор анх түрүүнд Кучжу цайзад халдсансан. Гэвч огтоос санаанд оромгүй явдал болов. Нэгэн түм ч хүрэхгүй хүн амтай, хоёр мянга ч хүрэхгүй хамгаалах цэрэгтэй тус цайзыг Саритай хорчийн умард өмнийн олон хот балгадыг эвдэн дагуулсан их цэргийн гол хүчин харин огтхон ч хэлтэлсэнгүй бүтэн сар болж билээ.

Саритай хорчи Дундад Азид ч, Умард Хятадад ч хэрэглэж асан дайтах урлагын олон аргыг хослуулан хэрэглэсэн ч тэр бүхэн нь уг бяцхан цайзын ядмагхан хэрэмний өмнө юу ч үгүй болон замхарч байлаа. Монгол дайчдын долоо дахь дайралт амжилтгүй болсоны дараа Саритай хорчи дагаар орсон хэдэн солонгос ноёдыг цайзын дотор оруулж тус цайзын удирдагч, пёнмаса*(7) Пак Со*(8)-д даруй бууж өгөхийг ятган үнэмшүүл гэсэн авч Пак Со харин өнөөх элчидийнх нь толгойгоор хариу харваж билээ. Хариуд нь Саритай хорчи цайзын эргэн тойрныг түймэрдэхээр шийдэж хуурай өвс ачсан зуун тэргийг хэрмийн зүг ойртуулав. Гэвч Пак Со тэрэгтэй өвсийг цайзын хэрэмд ойртохоос өмнө сумны тусгал хүрэх газар ирэнгүүт төмөр шоруудыг улайсган шидлэх тушаал өгчээ. Их гал гарч тэр нь Кучжу цайзын хэрэмд огтхон ч халдсангүй, харин ч монголчуудын хүрээ буудлыг хайлуулчих дөхөв.Хорчи дараа нь царс модоор хөдөлгөөнтэй өндөр бат бэх цамхаг босгож түүнээ шарын арьсаар бүрээд, оройд нь шилдэг цэргээ суулган цайзын гол гол цамхагруу явуулав. Зарим цамхагын доор цайзын доогуур орох хонгил ухав. Пак Со тэр даруйд нь их тос, давирхай хайлуулан гал өгөөд ойртон ирсэн цамхаг руу шидэх оньсоор асгахад цамхаг тэр чигээрээ их түүдэг болон дүрэлзэн асч, оройд нь байсан цэргүүд зэр зэвсгээ хаялан бууж ил газар гарахад цайзын орой дээрээс Кён Соны харваачид мэргэн сумаар намнаж гарлаа. Саритай хорчийг ийнхүү мунгинаж байхад түүний баруун замын цэрэг Сочён мужид шалавхийн орж, 40 хот балгадыг буулган авч, Гуулин улсын умардын цэргийн жанжин Бок Воныг цэргийнх нь хамт дагуулсан байлаа. Нөгөө нэг замын цэрэг нь Хамчинсанд*(9) хүрч, мөн л олон хот цайзыг эвдлэн, Ким Ган, Сун Чхан*(10) зэрэг жанжидыг цэргийнх нь хамт дагуулан авав. Гагцхүү цэргийнх нь гол хүч ийнхүү умард хязгаарын нэгэн бяцхан цайзын дэргэд үр дүнгүйгээр удтал саатсанд Саритай хорчи сэтгэл нэн зовниж, Адар жанжиныг цэргийнх нь хамт тус цайзыг харгалзуулан үлдээгээд Цой – У-гийн цэргийн гол хүчин цуглараад байсан Гуулин улсын нутгийн гүн рүү цөмрөн оров. Зам зууртаа Согён, Хванчжу, Пончжу /Тэр үеийн Солонгосын хотууд/ зэрэг хотуудыг дайлан явсаар Цой – У Вангийн их цэрэгтэй Тонсонёк өртөөний дэргэд тулгаран хиартал цохив. Цой – У вантан тэнд 3 түмэн шилдэг цэргээ алджээ. Үлдэгдэл цэргийг нь Анбуксон, Пхёнчжу, Кэгёнд дараалан л хядаж орхиод Цой – У –д элчийг илгээн бууж өгсүгэй гэсэнд тэрээр ихэд дуулгавартай болж, алт мөнгө, ангийн үс, агт морь зэрэг арвин их бэлэгтэйгээр ирж Саритай хорчийн өмнө өвдөг бохируулан, толгой гудайлгасан бөлгөө. Хорчийн өмнө бүх Гуулин орон өвдөг сөхөрлөө. Ганцхүү өнөөх Кучжу цайз л бүтэн гурван сарын туршид өчүүхэн ч нугарсангүйд дагаар орсон Гуулин улсын үлэмжхэн цэргээр дэмжүүлэн өнөөх цайзыг их хүчээр довтолжээ. Олон хотоос авчруулсан 30 харвах оньсоор бул чулуунуудыг аадар мэт нүүлгэхэд цайзын хэрэм ар араасаа нуран унаж байлаа. Гэвч хамгаалагчид өнөөх чулуун сумдаар нь өмнөхөөс ч улам илүү бат бөх цайз босгон эсэргүүцжээ. Хэдэнтээ тулган шаардлага, сүрдүүлэг бүхий элчидийг явуулсан ч тусыг эс олов. Гэвч цайзынхны хүчин нэгэнт барагджээ. Саритай хорчи сүүлчийн дайралтыг хийлээ. Энэ дайралтыг цайзынхан тэсч чадахгүй болсон нь нэгэнт тодорхой болжээ. Дайралтын өмнө ойр хавийн бууж өгсөн хот тосгодоос үй олон олзлогсодыг авчран бамбай хийв. Гэтэл харин ч өмнөөс нь Пак Со цайзынхаа хаалгыг дэлгэн нээгээд хамаг цэргээ дагуулан цайзаас үхлийн сум шиг ойлон гарч ирээд олзлогсдын бамбайг нэвтлэн монгол цэргийн тэргүүн энгээнд шунган орчихов. Хомрогонд орсон чоно л эцсийн мөчид хүчээ шавхан ийнхүү эргэн дайрдаг билээ.Манлайд нь улаан толботой цагаан морь унасан, хуяг дуулгагүй нэгэн хатингар эр хар үсийг салхинд хийсгэж, гянт илдийг гялалзуулан цавчлах нь аянга цахилгаан мэт амой. Тэр бол мөнөөх Пак Со ажээ. Ийм эр тахимыг нь тас цавчихаас нааш өвдөг сөхөрдөггүйг Саритай хорчи сайн мэднэ. Пак Со үхэхээр шийджээ. Найманы эрэлхэг дайчин Хүчүлүг*(11), Сартуулын хаан, ган болд мэт нугарч, цөхрөшгүй галзуу догшин Желал – Ад – Дин*(12), Ортарын эзэн, хүнд гарт Мелик – Төмөр*(13) болон Зүрчидийн Алтан улсын цөс ихт дайчин баатар эрстэй илдийг зөрүүлж, эрийг тэнсэж явсан Саритай хорчийн зангидсан хөмсөг тэнийж, харцанд нь оч гялалзав. Түүний сэтгэл нэн тэнүүн болжээ. Тэрээр их цэргээ хураах бүрээ үлээхийг тушаахад Адар болон Удай зэрэг олон баатад нь ихэд эгдүүцэн “Биднийг энэ буурал эрээс сүрдэв хэмээх биш үү. Одоохон түүнийг нохой мэт гав хийтэл цавчлан хаялах мөч ирсэн атал Хорчи Та юунд цэргээ хураанав” хэмээн хэдэнтээ ээрэв. Тачир баатрын цөс цалгиж “Надад энэ цагаан нөмрөгт эртэй илдний ирийг тэнсэх мөчийг өгсү. Өмнөдөөс умардыг хүртэл туулсан ч илд минь зэврэх шахав. Ирлэж өгөх эр эс олдов. Харин энэ эр илдний минь зэврээг арилгаж, үений минь чилээг гаргах аж” хэмээн шавдуулан гуйсан ч Саритай хорчи цэргээ бүрэн хураагаад алсад ухраав. Үхлийнхээ дайралтаа хийсэн цайзынхан ялан дийлэгчид гэнэтхэн тийн ухарсанд мэл гайхаж цэл хөхөрсөн билээ. Саритай хорчийн энэ шийдвэрийн учрыг хэн ч үл ухав. Монгол цэрэг Кучжу цайзыг зөнд нь орхиод ялалтын жагсаалаар Гуулин улсын нийслэл Кэгёны замд орлоо. Эцэж туйлдсан Кучжу цайзынхан хэрэмнийхээ орой дээрээс туг хуараа салхинд хийсгэж, жад сэлмээ тэнгэрт сэрэлзүүлсээр алсад далд орох монгол цэргийн араас гайхах, баярлахаа эс мэдэн алмайран харсаар үлдэв. Кэгёнд ирэхэд ван Цой – У болсон явдлыг сайтар мэдэж, болдоггүй тэрсүүд Пак Со – гийн өмнөөс ихэд гэмшин, бэмбэгнэж байлаа. Саритай хорчи түүнийг чачиртаа дуудан ирүүлээд хэлсэн нь “Их хаан Өгөөдэйн зарлигаар Саритай хорчи миний бие элч Чхан Ко Ё-гийн өшөөг авахаар энэ газар шороон дээр ирэв. Гуулин улсын ван Цой – У чи өршөө хэмээн намайг дагасан бөлгөө”. Цой – У вантан түүнийг ихэд зөвшөөн тэргүүнээ дор мэхийв. “Чи болон бусад их бага вангууд, жанжид, баатарууд мөнхүү өлмийн минь өмнө өвдөг сөхрөн дагасан” гэв. Цой – У вантан тэргүүнээ улам бөхийлгөв. Саритай хорчи хэсэг чимээгүй сууснаа “Пак Со ч мөнхүү адилаар үйлдэх ёстой” хэмээн огцом цочмог хэлэв. Перс газрын хивсэнд дух нь хэдийнээ хүрсэн Цой – У вантаны алаг ооч нь сөрвөгнөн чичирхийлэв. Тэр даруйдаа Цой – У вантан бүх ван ноёд, жанжид, сайдууд зэрэг эрхтэн дархтнууд болон гурван мянган шилдэг цэргээ дагуулан Кучжу цайзын зүг хөдөлжээ. Цайзынхан их вангаа урамгүйхэн угтлаа. Монгол цэргүүдийг буцсаны хойно тэдний өнөөх дайны сүр хүчин, омог төгөлдөр нь салхины замд өртсөн чандар мэт ор мөргүй хийсэн алга болж, бүслэлтийн туршид хэмжээлэшгүй ихээр туйлдан ядарцгааснаа сая л мэдэрцгээжээ. Цайзынхаа хаалга үүдийг ч сахин хамгаалсангүй. Бүгдээр дуугаа хураан дүнсийцгээж байв. Монгол цэргүүдийн гэнэт тийнхүү одсоныг цэргийн ов мэх биз хэмээн эргэлзэх ч хүн гарсангүй.Цой – У ванг Пак Со цайзынхаа төв дэх талбайн голд зэр зэвсэг ч үгүй нөмгөн угтав. Ард нь Пак Со-гийн чин зүтгэлт эрс болох Кён Сон, Чок Он нар зогсоно. Пак Со эзэн вангийнхаа өмнөөс уй гуниг дүүрэн нүдээр хараад тэргүүн гудайн хүндэтгэв. Харин Цой – У –гийн омог хилэн нэн их байлаа. Тэр даруйд Пак Со болон бусад цэргийн ноёдыг баривчлуулав. Тэгээд Пак Сог төвөггүйгээр буулган авсан төдийгүй түүнийг цаазлан түмний өмнө гэсгээхээр зэхэж байгаагаа Саритай хорчид мэдэгдэхээр элчийг довтолгоод, мөнөөх төв талбайд цаазын индэр босгууллаа. Цайзынхан эзэн вангийнхээ энэ мэт үйлдлийг үл ойлгож, гагцхүү ядарч, цөхөрсөн нүдээр алмайран ширтэцгээнэ.

Саритай хорчийн Кэгёноос Кучжу цайзын зүг нэн яаравчлан довтолгосны учир энэ бөлгөө. Хорчи агшинд ч сааталгүй нисэх мэт довтолгосоор цайзын хаалгаар хийсгэн орж очиход мөнөөхөн талбайд хэдийнэ цаазын ажиллагаа эхэлсэн байлаа. Цой У вантан цайзынхан болон хавь ойрын тосгод хот балгадынхныг тэрсүүдийг цээрлүүлэх явдлыг харуулахаар цуглуулсан нь талбайг дүүргэжээ. Талбайн голд цаазын тавцанг өндөрт засаад эргэн тойронд шилдэг цэргээ гурван давхар эгнүүлэн зогсоосон нь сүрлэг. Тавцангийн нэгэн этгээдэд Кён Сон, Чок Он*(14) нарын толгойгүй болсон эрэлхэг чийрэг биес гэмээ ихэд хүлцэн наминчилсан мэт гулдайн хэвтэцгээнэ. Гар хүлэгтэй Пак Со зандалчны өмнө өвдөг сөхрөн суусан ч хатан чийрэг нуруу нь чивчиртэл татсан хөгжмийн чавхдас мэт цэх, сормуусан дороос очтон гялалзах харц нь чанх уригш ширтэх авч хараа тогтсон нь үгүй. Пак Со-гийн журамт цэрэг эрс нь жанжныхаа эцсийн мөчийг чимээгүйхэн харцгааж байв. Цой – У вантан өндөр дуугаар түүний ял зэмийг дуудаж байх агшинд агсам хангал хилэн хар азарга унаж, час улаан нөмрөг хийсгэсэн Саритай хорчи цугласан олныг ханаруулсаар талбайн гол руу гарч ирэв. Хорчийг гэнэтхэн ийнхүү ирнэ хэмээн санаа ч үгүй вангийн царай хувьсхийсэн авч түүний өмнө дарагдашгүй тэрсүүдийг дарсан гавьяатай гэдгээ сэтгэн санав. Гэвч Хорчи юунд ингэж яаравчлан ирнэв?? Саритай хорчийг харсан Пак Со-гийн уур хилэн давирхай цацан гал оруулсан монгол цэргийн цамхаг мэт дүрэлзэн асав. Үхлийг минь харах гэж ийнхүү яаравчилсан дайсныхаа өмнө үхлийн муугаар үхэж дээ хэмээн бодоод ихэд гутрав. Тэгээд Пак Со Саритай хорчийг тогтоон харлаа. Идэрмэг залуухан Хорчийн царай чигч шударгуу шинжтэй. Сайхан хар нүд нь хар хоргүйг илтгэнэ. Хэдий өстөн дайсан ч жавхаалаг сайн эр ажээ. Хулчгар тогтворгүй, өөрийн ухаан бодолгүй Цой – У – гийн зандалчны сүхэнд тасчуулсанаас энэ цоглог эрийн илдэнд сүлбүүлсэн бол арай ч дээр үхэл байхсан. Гэвч эр зоригтой байсных нь, чин үнэнч шударгуу зүтгэснийх нь шан энэ ажээ. Хувь заяа Пак Со-д талгүй байна. Тэрээр ингэж бодов. Цугласан олон ч Хорчийн сүр хүчнээс эмээв. Хорчи цаазийн тавцан дээр морьтойгоо үсэрхийлэн гараад Цой – У вантны зүг гар сунган “Цой – У чи юуны тулд энэ эрэлхэг баатар эрсийн голыг самнанам билээ. Чамд чин үнэнч байсных нь төлөө юу? Эр зоригтой байсных нь төлөө юу?” хэмээн тасхийтэл тулган асуув. Хорчийн дуун аянга мэт агаад цайзаар дүүрэн цуурайлав. Цой – У ванд хариу үг байсангүй. Аянгын нүргээний дараа нам гүм болдгын адил цайз даяар нам гүм болов. Гагцхүү шинэхэн цусны аагтай үнэр авсан батганын дүнгэнэх сонстоно. Цой – У биеэ ихэд барьж, хоолойгоо шахаад “Сүр хүчит Хорчи таны …. э … ээ … ээс …” хэмээн ээрэн гацав. Цааш хэлэх гэсэн үг нь түүний хоолойг давсангүй. Саритай хорчи “Бүгдээр сонсоцгоо. Бүгдээр мэдэцгээ. Үнэнч албатаа эзэн нь үрийн үрдээ дуурсган хэлж өгсүгэй. Чин журамт эрсийн зүтгэлийг чин сэтгэлээр тоссугай. Эс тэгвээс хүний ёсон тоос болон замхармуй”. Хорчийн зарлигийг сонсоод ард түмэн бүгдээр намрын хуйд дайрагдсан тариан түрүү мэт ханаран сөхөрцгөөв. Хорчи Цой – У –д хандан “Пак Согийн илдэнд олон зоригт эрс минь сүлбүүлсэн. Пак Со эзэн ван Цой – У – даа үнэнч билээ. Ийм үнэнч эрс мөнх тэнгэрийн дор эрж хайвч ховор. Ийм албаттай эзэн их эзэн байж чадна. Харин Цой – У чамд тийм гавьяа алга. Чамд чин зүтгэл таарахгүй аж. Тиймд чи Пак Со-гийн амийг хөнөөх нь хувь заяаны зарлигийн зөрчиж, тэнгэрийн хилэнг төрүүлнэ” гэв. Тэгээд цугласан олонд хандаж “Пак Со-гийн алдар гавьяаг үеийн үед дуурсган түгээсүгэй” гэлээ. Түмэн олон нэгэн дуугаар “Түгээсүгэй, Пак Со-гийн алдар бадартугай” *(15) хэмээн цайз дүүрэн түрхэрэн дагав. Тйинхүү бүгдээр Саритай хорчийг өстөн дайсан нь бус эзэн ноёнтон нь гэдгийг мэдэрчээ.Пак Со-гийн баруун нүднээс нэгэн том дусал гарч, ихийг туулсныг гэрчлэх зовхиных нь гүн үрчлээн дээгүүр торолгүй бөмбөрсөөр сөрвөгөр оочных нь үзүүрт очин тогтчихов. Дээш харваас намар цагийн өндөр хөх тэнгэр амгалан агаад дүнсгэр. Пак Со өөрийн эрхгүй “Ээ, Мөнх хөх тэнгэр минь” хэмээн шивнэжээ.*(16)Их хаан Өгөөдэйн хорчи Саритай, Солонгосын ард түмний домогт эр Пак Со хоёрын нөхөрлөсөн түүх энэ бүлгээ.

Б.Наминчимэд 2002-09-24

Тайлбар:
- Саритай хорчи *(1) – Монголын их хаан Өгөөдэйн Гуулин улсыг дайлах цэргийн жанжин. Тэрээр 1231 оны 9 сарын эхээр Гуулин улсад цөмөрч 5 сар гаруйхан хугацаанд тус улсын байлдан дагуулжээ. Солонгосын сурвалж бичгүүдэд түүний цолыг Са Ли Тай буюу “Саадаг” хэмээн тэмдэглэжээ.
- Гуулин улс*(2) – XII зууны үед монголчууд өнөөгийн Солонгос улсыг ийн нэрлэж байв
- Цой У*(3) – Гуулин улсын ван 1229 – 1235 онуудад тус улсын эзэн ван байв.,
- Кэгён*(4) – Гуулин улсын нийслэл
- Кучжу*(5) – Одоогийн Кэсон хот
- Итгэлийг гутааж, элчийг удаа дараа хөнөөн талсан*(6) – Монголын их хаан Өгөөдэйгээс Гуулин улсад илгээсэн элч Чхак Ко Ё учир битүүлэг шалтгаанаар алагдсан байна.
- пёнмаса*(7) – Тухайн үеийн Солонгосын цэргийн түшмэлийн албан тушаал
- Пак Со*(8) – Солонгосын ард түмний дунд домог болсон баатар эр.
- Хамчинсан*(9) – Одоогийн Ыйчжоу хот
- Бок Вон, Ким Ган, Сун Чхан*(10) – 1231 оны 10 дугаар сард Гуулин улсын цэргийн жанжид, нөлөө бүхий томоохон ноёд болох эдгээр хүмүүс монголын цэрэгт огтхон ч эсэргүүцэл үзүүлэлгүйгээр цэрэг армийн хамт бууж өгчээ.
- Хүчүлүг*(11) – Найманы хаан Таяны хүү.
- Желал – Ад – Дин*(12) – Хорезмийн шахын хүү, монголчуудын түрэмгийллийн эсрэг хамгийн шаргуу тэмцсэн домогт эр болой.
- Мелик – Төмөр*(13) – Хорезмийн шахын цэргийн жанжин энэ хүн монголын армид анх удаа хүчтэй эсэргүүцэл үзүүлсэн юм.
- Кён Сон, Чок Он*(14) – Пак Согийн цэргийн ноёд. Тэр цагт Кён Сон Чончжугийн, Чок Он нь Сон Сакчжугийн цэргийг толгойлж байжээ
.- “Түгээсүгэй, Пак Со-гийн алдар бадартугай” *(15) – Монголчуудын байлдан дагууллын үед Кучжу цайзад үнэхээр ийм нэгэн явдал болсон агаад энэ тухай Солонгосын түүхийн сурвалжуудад нэн тодорхой тэмдэглэсэн байна.
- Пак Со өөрийн эрхгүй “Ээ, Мөнх хөх тэнгэр минь” хэмээн шивнэжээ.*(16) – XIII зуунд Монголчууд дэлхий дахиныг хүчин чадал, эрх сүрээр дагуулан номхотгож билээ. Үүний учир шалтгааныг олон түүхчид тухайн үеийн монгол үндэстний сэргэн мандалт, хүчин чадал, Чингис хаан болон түүнийг залгамжлагчдын цэрэг дайны урлагын гойд чадвар гэх зэрэг олон зүйлийг тоочдог. Тэр ч бүү хэл тооны олонд дулдуйдсан хэмээн үздэг нь бий. Гэвч нэгэн чухал учир шалтгааныг орхигдуулсаар байгаа мэт санагдана. Энэ нь цог золбоо, өөрөөр хэлбэл сэргэн мандлын уг шалтгаан болсон үй олон түмэн, янз бүрийн үндэстэн ардын сэтгэлийг дагуулан татах чин шударгад баттай суурилсан ертөнцийг үзэх үзэлд байсан болов уу. Сэтгэлийн уг мөн чанарт нэвтэрвээс тэр нь мөнхүү чанар, туйлийн итгэл болж, хэнийг ч сөгтгөн, юуг ч даван туулах шидийг өгдөг ажээ...

Read more!