Saturday, November 19, 2011

УЛСЫН НИЙСЛЭЛ

Би нийслэл хүү. Бүр жинхэнэ утгаараа. Манай аав ээж, өвөө эмээ, бүр тэдний эцэг эх бүгд хүрээнийх. Баабар абугай нэгэнтээ "Монголд хотын хүн гэж байхгүй" гэж хэлсэн байдаг тул хотын гэдэг үгнээс зайлсхийлээ. Гэхдээ нийслэл хүү гэж хэлж бол болох байх.

Яагаад гэвэл Алтан тэвшийн хөндий сүүлийн 300 гаруй жил эрх чөлөөт ч бай, вассаль ч бай Монгол улсын, ерөөс Монгол угсаатны нийслэл байсаар ирсэн. Ардчилалтай хөл нийлүүлсэн анхны жилүүдэд аймгийн төвүүд, томоохон суурингуудын хотын статусыг хуулийн дагуу үгүй хийсэн тул Монгол улсын албан ёсны цорын ганц хот Улаанбаатар болсон. Тийм ч учраас нэгд нийслэл, хоёрт хот тул Улаанбаатарыг зорих "ардын хөл" татрах байтугай улам нэмэгдээд байна.

Нэмэгдэх ч яахав, онцын асуудал биш. Тэгээд ч хэдүүлхнээ байж хөгжил бараадаж ирсэн цөөхөн Монголчуудаа ад үзэх нь яав ч зөв зүйл биш. Харин угаасаа, удмаараа нийслэл хүү миний хувьд ирсэн болгон нь хотын төв рүү, нэг дор зүтгээд байгаа нь таалагдахгүй байна. Ялангуяа шинээр нэг ч төрөх эмнэлэг бариагүй мөртлөө үй түмэн түрээсийн барилга, том том их дэлгүүрүүд, ланжгар занзгар үйлчилгээний төвүүд үүд хаалгаа нээгээд байгаа нь бүр таалагдахгүй байна.

Уг нь би эдийн засагч, зах зээл судлаач хүн. Бизннес, хувийн хэвшил гэдгийг бүх талаараа дэмждэг, хэр чадлаараа л энэ салбарт зүтгэж, тэр зүтгэлээрээ эх орондоо бага ч атугай хэрэгтэй зүйл хийж бүтээж байгаа хүн. Гэлээ гэхдээ хүн амын өсөлттэй хамаатай нийгмийн ажил нэгээхэн ч хийгдэхгүй байгааг харахаар нүд хорсоод, хэл загатнаад байх юм.

Өч төчнөөн хувийн эмнэлэг, түг түмэн хувийн сургуулиуд, олон мянган орон сууц баригдаж байнаа, гоё байна. Улаанбаатар жинхэнэ утгаараа, үнэн "лайтай" хөгжиж байна. Гэлээ гэхдээ энэ чинь хүн амын 65%-ийг бүрдүүлж байгаа энгийн иргэдэд зориулагдаагүй. Хөгжил дэвшил бараадаж, суурин иргэншлийг зорьж ирсэн иргэд үүнийг чинь худалдаж авч дийлэхгүй. Харин хүн амын 25%-ийг бүрдүүлж байгаа ядуус тэр хотын төвийн гоё сайхныг чинь мэдрэхгүй, мэдрэхгүй учраас хүндлэхгүй, хүндлэх байтугай атаархан хорсож бухимдана, хорсож байгаа учраас нулимна, баана шээнэ, эвдэлнэ сүйтгэнэ.

Би тэдний зөв гэж хэлэхгүй, өөгшүүлэхгүй. Гэхдээ "мэргэн ухаантнууд" шиг "хөдөөгийнхнийг хотжуулъя, бүдүүлгүүдийг хүмүүжүүлье" гэж худлаа цэцэрхэхгүй. Бас иргэддээ хандсан "нийгмийн халамж"-аар үйлчилье гэж хадуурахгүй, худал үнэн баахан "проблем" тоочихгүй. Харин төвлөрлийг сааруулъя, хүнгүйдэж байгаа уудам тэнүүн нутгаа "эзэн"-тэй болгоё гэж уриална.

Угаас миний баримталдаг нэг зарчим бол "Шүүмжилж болно. Гэхдээ бүтээлч санаачлагагүй, асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг нь тодорхойлохгүй бол шүүмжлэхээс татгалз". Тийм учраас зүгээр ч нэг уриалахгүй, харин арга зам, шийдлийг нь эрэлхийлнэ. Тэгэхээр миний санаачлага бол "дэс дараалалтай бодлогын хэрэгжилт".

Энэ удаа дэс дараалалтай авч хэрэгжүүлбэл зохих олон асуудал, олон бодлогуудаас "Шинэ нийслэл"-ийн асуудлыг хөндөхөөр шийдлээ.

Улс гүрний нийслэл, "Capital city" гэдэг нь тухайн улс дахь хамгийн том хотын тухай биш, хамгийн гоё хотын тухай бүр ч биш, харин тухайн улсын засаг захиргааны төв хаана байрлаж байгааг л илэрхийлдэг ойлголт. Энэ тухай маш сайхан нэг жишээ байдаг.

Австрали тив-улс нэгэнтээ аль хотыг нийслэлээ болгох вэ гэдэг асуудал хэлэлцсэн байна. Тэр байтугай, миний сонссоноор бол бүр өрсөлдөөн, уралдаан зарлажээ. Нэр дэвшигчид нь бүх дэлхий сайн мэдэх Мелбурн, Сидней хотууд байв. Эдгээр хотууд нь орчин үеийн, өндөр хөгжсөн, гоёмсог барилгуудтай, том том пүүс компаниудтай, дэлхий нийтийн анхаарлыг татсан, эдийн засаг стратегийн том боломж бүхий хотууд байлаа. Гэвч эцсийн шийд гарахад Австрали улсын нийслэлээр аж үйлдвэр өндөр хөгжсөн Мелбурн биш, худалдаа үйлчилгээ дээд түвшинд байдаг Сидней ч биш, харин тэдгээр аваргуудын дунд даруухнаар, нам гүмхэн оршдог Канберра гэдэг жижигхэн хот тодорчээ.

Шалтгаан нь юунд байв? Магадгүй, эдийн засгийн хөдөлгөгч хүч болсон пүүс компаниудын шууд нөлөө, санхүүгийн түрэмгийллээс төрийн бодлогыг ангид байлгахын тулд, бас үндэсний аюулгүй байдлын тулд, түүнчлэн тэнцвэрийг хадгалахын тулд ийм сонголтыг хийсэн байх л даа. Ер нь ч улс орнуудыг хараад байхад нийслэлүүд нь ихэвчлэн хувийн хэвшил давамгайлсан, мөнгө санхүүгийн хүч түрэмгийлсэн, эдийн засгийн төвлөрөл болсон газруудаас аль болох зайлсхийсэн маягтай байдаг.

Тэгэхээр улсын нийслэл гэдэг бол ердөө л засаг захиргааны төв байх нь. Монголын хувьд Үндсэн хуулийн цэц нь, УИХ нь, Засгийн газар нь, бүх яамд нь, бүх агентлагууд нь, Монгол банк нь, Дээд шүүх нь, тэгээд хэрэв, өөрсдөө дуртай бол улс төрийн намууд нь, жагсаал цуглаан хийгчид нь дагаад нүүхэд л тэдний буусан газрыг Монгол улсын нийслэл гэж нэрлэхэд болно. Бууриа сахиад үлдэж байгаа Улаанбаатарт бол яахав дээ, хотын захиргааны байгууллагууд нь, пүүс компаниуд нь, хувиараа бизнес эрхлэгчид нь үлддэгээрээ үлдэнэ. Улаанбаатар угаасаа л эдийн засгийн төв хэвээрээ л байх болно.

Улаанбаатарын проблем бол дийлдэхгүй их ээ. Утаатай л гэнэ, түгжрэлтэй л гэнэ, архиддаг л гэнэ, гэмт хэрэгтнүүдийн үүр л гэнэ, ер ярьж барагдахгүй. Шалтгаан нь тодорхой; жижигхэн Монголдоо ахадсан дэндүү олон хүнтэй, аймаар шамбааралдсан, төрийн бодлого, халамж Улаанбаатараас гадуур явдаг (УИХ-ын гишүүдийн дөнгөж гуравны нэг нь эндээс сонгогдсон), яг үүний эсрэгээр бүх асуудал зөвхөн Улаанбаатарыг л тойроод яригддаг. Утаа улсын асуудал биш, Улаанбаатарын л асуудал. Автобусны билетний үнэ, ард нийтэд хамаагүй ээ, Улаанбаатарын л асуудал. Автозамын түгжрэл автомашин болгонд тулгардаггүй, Улаанбаатарт л тохиолддог.

Тэгэхээр энэ асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг би "шинэ нийслэл" гэж харж байна. Гэхдээ ерөнхийлөгч шиг юу ч үгүй Хархорин уруу шууд нүүе гэж худлаа "хошгоруулах"-гүй. Харин юм юмны захтай Дархан уруу нүүцгээе гэж хэлмээр байна.

Учир нь тэнд ундны усны эх үүсвэр болсон Хараа гол бий. Яагаад гэвэл тэнд "хөгжлийн түлхүүр" болсон эрчим хүч бий. Шалтгаан нь гэвэл тэнд "жаргалын тулгуур" болсон зам харилцаа бий. Бас дахиад нэг юм нь тэнд хот гэж нэрлэж болох бүх юмны "зах зух" бий.

Хамгийн гол нь тэнд гэхээсээ, цаг хугацаанд бүх шалтгаан нь бий. Одоо хийх ажил нь ердөө л хот төлөвлөлтийн зураг, төсөл, төлөвлөгөөг нь гаргагтун. Дараа нь шийдвэрээ гаргагтун. Тэгээд л болоо.

Мөнгө нь хаана байна гэж үү?

Тэр амархоон. Хэдхэн хүнд л зориулагдаж байгаа "Оюутны хотхон"-ы төслийнхөө 500 сая доллараа л хандивлачих. Өөрөөр хэлбэл уг төслийг босгох арга замыг л өөрчлөөд ашиглачихад болно. УИХ, Засгийн газар нь нүүхдээ саарал ордонгоо Улаанбаатар хотын захиргаанд зарчих. Харин хотын захиргаа нь тэр мөнгөө хуучин байшингаа зараад, илүү талбай (хурлын танхим)-гаа түрээслүүлэх гэх мэтээр олчихож болно.

Төр нь, төрд ажилладаг хэд нь л нүүсэн болохоос энд бусад нь бий. Тэртэй тэргүй дэлхийн анхааралд өртөхийн дээдээр өртөөд байгаа миний Монголын "хуучин нийслэл"-д олон улсын хурал, семинар өч төчнөөн болж, гадны зочид төлөөлөгчид зөндөө л ирнэ.

За тэгээд төрийн өмчийн хэдэн байшинг авахад бэлэн, түрээслэхээр отож байгаа өч төчнөөн л бизнесмэнүүд, хөрөнгөтнүүд байна. Мөнгөнд санаа зоволтгүй, орхиод нүүгтүн.

Шинэ нийслэлд юу хэрэгтэй вэ гэж үү? Хамгийн эхлээд газар зохион байгуулалт. Дараагийн ээлжинд цэвэр усан сан, бохирын байгууламж, инженерийн шугам сүлжээ хэрэгтэй. Бас цахилгаан станцын өргөтгөл шаардлагатай. Дараа нь эмнэлэг, цэцэрлэг, сургуулиудыг барих хэрэгтэй. Орон тооны хувьд жаахан асуудал үүсч магадгүй юм даа. Зам харилцаа бол явцын бүтээн байгуулалт учраас заавал эхэлж барих шаардлагагүй. Тиймээс төр захиргааны нэг ордон, яам тамгын газар, агентлагуудын хэдэн байшин энэ тэрийг бол барьчихад л нүүдэл хийхэд бэлэн болно.

Аа нээрээ олон улсын нисэх онгоцны буудал гэж нэг юм барих хэрэгтэй юм байна. За тэр ч яахав дараагийн ээлжинд шийдсэн ч болно. Улаанбаатарт буугаад тэртэй тэргүй албан бус HIGHWAY болоод байгаа замаар нисчихнэ биз. Нэмүү өртөг шингээд улам л сайн.

Орон сууцны хувьд газар нь л байвал барилгын компаниуд очоод гялалзуулаад өгнө. Өөрсдөө барьчихаад бас өөрсдөө л зарчихна. Ямар ч асуудалгүй. Авах хүмүүс нь ч мөнгөөр ч дутахгүй. Улаанбаатарт байгаагаа зараад, барьцаалаад, түрээслээд олно биз.

Энэ бүх урьдчилсан бэлтгэлд ердөө 4-6 жил л зарцуулна. Ингээд "2018 оны нэгэн билэгт сайн өдөр УИХ нь тэргүүлээд, Засгийн газар нь удаалаад, Яамд нь дагалдаад Монгол улсын нийслэл Дархан хот уруу нүүж очиход Монгол улсын Ерөнхийлөгч хадаг сүү барин тосч" гэнээ...

Улаанбаатар нийслэл байхаа больсноор хүн ам нь 800-аад мянга болж буурна. Харин шинэ нийслэлд дээд тал нь 500 орчим мянган хүн амьдарна. Энэ нүүдэл бол төвлөрлийг сааруулах эхлэл төдий санал. "Татах хүч"-ийг нь сааруулахын тулд тэр том "соронз"-ыг нь хоёр хуваагаад хаячихъя. Тэгэхээр арай удааширна.

Дараачийн алхам бол нэгэнт хүч нь саарч, удааширсан төвлөрлийг бүр сарниах, буцааж задлах, өөрөөр хэлбэл эзэнгүйдсэн тал нутгаа хүнжүүлэх арай удаан, бас их зардал шаардсан нүсэр ажлууд байх болно. Энэ тухай дараа хэлэлцэнэ.

Өө нээрээ нөгөө оюутнууд, "оюутны хотхон" яах вэ гэж үү. Бүү санаа зов. Тэд байдгаараа байж л байг. Тэднийг тусад нь гаргах ч хэрэггүй. Тун удахгүй бүх юм аандаа өөрчлөгдөнө. Угаасаа ийм олон оюутан байхгүй болно. Няраваараа нягтлан бодох бүртгэлийн хичээл заалгадаг дээд сургууль алга болно. Хэдхэн жилийн дараа энэ олон чанаргүй дээд сургуулиуд өөрсдөө хаалгаа барина. Эзэд нь өөр бизнес эрхэлнэ.

Учир нь хэн ч тоохгүй эдийн засагч, хуульч байхаар сайн жолооч, токарьчин, хүнд механизмын оператор, барилгын засал чимэглэлч, оёдолчин, тогооч байх нь амьдралд хэрэгтэй гэдгийг, илүү цалинтай гэдгийг, бас дээд сургууль төгссөн болгон сэхээтэн болдоггүйг, бас дээд сургууль төгссөн үү үгүй юу гэдгээр нь бус хувийн соёлоор нь хүнийг хэмждэгийг, бас хүн бүрийн хэрэглээ, мэдээлэл ижилсэж, дэлхий хавтгайрч байгааг, эцсийн бүлэгт хүн бол хүн л юм гэдгийг, тэгээд бас дээд сургуульд сурахын тулд урт удаан хугацааны их тэвчээр, тодорхой хэмжээний оюуны потенциаль, хамгийн гол нь дур сонирхол, хүсэл тэмүүлэл шаардагддагийг хүүхдүүд ч, эцэг эхчүүд ч ойлгох болно.

Яагаад гэвэл цаана чинь их бүтээн байгуулалт, нарийндаа бол их үсрэлт, түүнийг дагаад их эрсдэл, амьдралын шал өөр хэмнэл, тэс өөр ирээдүй, товчхондоо "Үндэсний их шалгалт" айсуй.

Read more!

Saturday, November 5, 2011

МОНГОЛ ХҮН

Монгол хүн бол их сонирхол татахуйц бодьгал. Дундаж монгол хүний IQ нь дундаж "Homo sapiens sapiens"-ийнхаас дээгүүр байдаг "гэсэн". Дундаж монгол хүний бие махбодийн ачаалал даах чадвар (тэсвэр) мөн л дэлхийн дунджаас дээгүүрт тооцогдоно.

Олон үндэстний ажил хийх чадварыг нүдээр харсан, биеэр мэдэрсний үндсэн дээр ингээд биччихлээ. Нэг их алдаагүй байхаа.

За хамгийн мундаг онцлог нь бол аливаа зүйлд дасан зохицох чадвар. Энэ тал дээр бидний урд гишгэх хоншоортой ямар ч "гадагад баагий" байхгүй ээ, баараагүй.

Шалтгаан нь бол тодорхой, ийм (огцом) цаг агаартай, ийм (догшин) байгальтай, ийм (ширүүн) амьдралын хэмнэл дунд мянга мянган жил амьдарсаар өдийг хүрчихсэн болохоор тэр байх. Түүнчлэн яг энэ л шалтгааны улмаас өөр хоорондоо эрс тэс хоёр зан араншин нэг дор сүлэлдэн оршдог онцлог темпераменттай улс.

Жишээлбэл...

Үнэн голоосоо үзэн яддаг, өөрийн гараар багалзуурдан алахыг хүсдэг этгээд нь үхжээ гэж сонсвол "болж муу хог" гэж тавладаггүй, учиргүй харамсаж эмгэнэхгүй хэдий ч "чааваас даа" гэж өрөвддөг.

Энд тэнд аюул болж амьтан хүн сүйдэж байна гэвэл "яанаа, туслая" гэхээсээ "өө зайлуул, тэгээ юү" гэж хэнэггүйтдэг мөртлөө, яг тулаад "авраач туслаач" гээд гүйж ирсэн хэнийг ч гэсэн өмгөөлөл хамгаалалдаа авч, байгаа юмаа харамгүй хуваадаг.

"Сүх далайтал үхэр амгалан" гэдэг үг нь яг өөрсдөд нь таарсан үг. Маргаашийн (байтугай оройныхоо) хоолондоо огт санаа зовохгүй мөртлөө, одоо л нэг муу хэлд орж ядаж байгаа нялх амьтны хэзээ хойно 15 жилийн дараах сурах ч юм уу, сурахгүй ч юм уу дээд сургуулийн төлбөрт санаа зовно. Тиймдээ ч бид ойрхондоо гэнэдэж байсан ч, алс хэтдээ алдаж яваагүйг буурал түүх гэрчилнэ.

Хүнд доромжлуулах дургүй, айхтар сэхүүн, омог бардам зантай, огцом ширүүн ууртай боловч эвийг нь олоод дээрэлхээд байвал чимээгүй дарлуулаад л яваад байна. "Муу новш намайг дарлаад байна даа" гэж мэдээд байгаа мөртлөө шүү.

Дооглуулах дургүй, хөмхий зууж, хөмсөг зангидан уурлах мөртлөө учиргүй шооч, ёж зантай хошигнох дуртай ард түмэн.

Юм болгоныг эвтэйхэн наргиа болгоод хувиргачихдаг хөнгөмсөг ч юм шиг атлаа нарийндаа бол нэг үгний наадах цаадахыг хэдийнээ айхавтар шинжиж, тунгааж үзсэн байдаг.

Айхтар амиа бодсон, хувиа хичээсэн юм шиг боловч цагаа тулахаар бусдын төлөө гэсэн сэтгэл, зүтгэлийг хангалттай үзүүлж чаддаг гэгэлхэн, гэгээхэн хүмүүс.

Нэг их сайхан, тал шигээ уужимхан дотортой боловч бяцхан алдаа ч байсан хэр барагтай бол өршөөл уучлалыг үзүүлэхгүй, өс зангидаж явдаг, хонзогнуур улс.

Нэг дорын хүмүүс гэх мөртөө нэг хэсэг нь уулынхан гэж ширүүн дориун зантай, дуу цөөнтэй, зожиг хажиг байхад нөгөө хэсэг нь говийнхон гээд олон үгтэй, цагаан цайлган сэтгэлтэй, уужуу тайван зантай байх.

Бас нэг сонирхолтой зан нь аливаа зүйлд аймаар туйлширдаг хандлагатай мөртлөө, цагаа тулахаар бүгдийг тэнцвэртэй байлгах гэж хичээдэг хүмүүс. Том жишээ нь тээр жил, дөчин хэдэн онд "Сталин хүүд 3 морь... Ммм, адилхан л эр хүн байгааз. Тэр Гитлер хүүд 2 морь" гэж нөгөө хэн гуай фронтын бэлгээ өгч байсан гэдэг...

За нэг иймэрхүү эрс тэс зан төлөв нэгэн биенд холилдон, сүлэлдэн, илрэнхэн байдаг цөөхөөн хүмүүсийг удирдах, учир начрыг нь олох, эв зүйтэй байлгах, хөл гарыг нь хөдөлгөх арга ухааныг олно гэдэг туйлын бэрх ажил ажгуу.

Энэ бүхний учрыг олж нээлт хийсэн, нээлтээ шууд практикт ашиглаж эгээтэй л дэлхийг цагаас нь өмнө "хавтгайлчихаагүй" Чингис гэдэг цолтой Тэмүжин гэдэг идэрмэг хархүү магад Монгол менежментийн эцэг буй заа. Харин эдүгэ цагийн эгэл бидний ой ухаанд буутал онож томъёолж бичсэн нь их зохиолч Ч.Лодойдамба агаад тэрбээр үүнийг овжин сэргэлэн Итгэлт баяны үгээр "Тунгалаг тамир" романдаа ийн бичжээ.

"... УГААДСЫГ НЬ АХИУХАН ӨГӨӨД, УЯАГ НЬ ЧАНГАХАН БАРЬВАЛ, ОВОО Л ХУЦАХ НОХОЙ ..."

Read more!

Thursday, September 29, 2011

БЯЦХАН ТАЛАРХАЛ

Н.Энхбаярт талархах нэг үг хэлэхгүй бол болохгүй санагдаад байх юм. Би уул нь цаадахад чинь жигтэйхэн муу хүн байгаа юм. Уг нь зайлуул, надад муу юм хийж байгаагүй л дээ. Гэхдээ улстөржих хоббитой миний хувьд муудах шалтаг, шалтгаан зөндөө олныг олж чадна...

... Нэг муухай, бүрхэг өдөр Н.Энхбаяр дарга нэлээд ууртай байв. Учир нь энэ муухай өдөр түүний босгож өндийлгөсөн хүүхдүүд түүнийг сэмхэн бөгөөд ил шулуухан мурих ухаан далдуур сийлж байгааг сонссоноос гадна түүний бат итгэж явсан, хайртай ард түмэн нь түүнд тийм ч сайн бишийг дуулаадахсан ажээ. Тэр ар талгүй, түшиж тулах итгэл найдваргүй болсноо ерөнхийдөө ухаарав. Угаас уран зохиолын хүн тул худлаа ч гэсэн нэг ном бариадахвал жаахан ч гэсэн тайвширдаг тул гарт тааралдсан номоо шүүрэн авч гарчиглаваас ардын уран зохиолч Т.Галсангийн тэртээ 1990-ээд онд бичсэн "Ри багшийн түншүүр" хэмээх их эрдэмтэн Б.Ренчингийн тухай ярианы түүвэр, эмхэтгэл байв. Н.Энхбаяр ямартай ч ууртай байгаа дээр улам уурлуулахгүй байх (хошин шог) ном барьж авсандаа олзуурхан гүйлгэн гүйлгэн уншиж байтал ...

... уншиж байтал ухаан бодлыг цэлмүүлсэн уран арга харагдав гэнэ. Тэр юу гэвэл "Нэгэн өдөр Ри багшийн нэгэн шавь уруу доройхон явахыг багш нь үзээд "Яасан, миний хүүг цаадуул чинь оролдоод болохгүй байна уу? Багшийгаа эвэртэн тууртан чуулсан нэг хурал дээр сайн гэгч нь шүүмжилчих. Тэгвэл миний хүүг элдвээр гоочлохоо болино" хэмээн арга заав" гэсэн тэмдэглэл байв. Үүнийг үзсэн Н.Энхбаярт алтан нар бараан үүлийг шатаан гийгүүлэх мэт санагдаж тэр дороо өөрийн "төрүүлсэн хүү" У.Хүрэлсүх рүү утас цохиж "Үтэр түргэн ирсүгэй" хэмээн үүрэг болгов.

Ухаан мадаггүй гүйж ирсэн У.Хүрэлсүхэд "За миний хүү, аавтайгаа олны нүдэн дээр муудалцах хэрэгтэй байна. Тэгвэл чи бид хоёр аль аль нь алс хэтдээ жаргана. Аав нь сайн бодсон" гэж Н.Энхбаяр их л баяртайгаар хэлсэн ажгуу. Чингээд аав хүү хоёрын нарийн нягт бодож боловсруулсан жүжиг ард олны өмнө тавигдаж эхэлжээ. У.Хүрэлсүх "Энэ хүн хүн биш болжээ" гэж сониноор дүүрэн аавыгаа муулснаар жүжиг эхлэх бөгөөд түүнийг "аав" нь хэлсэн үгээр нь шантаажлан шүүхэд дуудах зэргээр улам үнэмшилтэй болгосноор жүжиг амжилттай өрнөв.

Нэгэнт эхэлчихсэн хуйвалдааныг гацаах, зогсоох арга Н.Энхбаярт байгаагүй тул энэ мэт жүжиг тавьж дайсны штабт хамгийн үнэнч тагнуулчаа шургуулах ухаан зарцуулсан нь энэ бөлгөө. Жүжиг гайхалтай амжилттай өрнөж хүү нь дайсны жанжны бүрэн итгэлийг олж баруун гар нь болсноор барахгүй, фронт командлагчийн хэмжээнд очиж чадсан тул одоо жүжгийн хамгийн чухал хэсэгтээ орох ёстой болов. Тэгээд ч энэ үед дайсны "операция Ы" амжилттай хэрэгжиж дуусаад Н.Энхбаяр аль эрт хог уруу өшиглүүлчихээд байв...

..."Дамдины Сүхбаатарын Батболдын МАН мандтугай. Ура нөхдөө" хэмээн У.Хүрэлсүхийг хоолойгоо сөөтөл бахирах дуунд "үзэгчид" баясан алгаа хорстол ташин уухайлж байгаа нь жүжиг толгой эргэм амжилттай өрнөснийг илтгэнэ.

Одоо хамгийн гол асуудал үлдлээ. "Ху"-учин нэрийг нь хусах хэрэгтэй. Анхнаасаа л жүжгийн гол зорилго энэ байв. Энэ нэрийн ачаар л Н.Энхбаяр буцаж ирнэ. Үүний төлөө л тэр олны өмнө "төрүүлсэн хүү"-гээрээ нүүр лүүгээ нулимуулах төлөвлөгөөг бодож олсон юм...

... Хойтонгийн сонгуулийг бодохоос л Н.Энхбаярт бүр хайр хүрээд байна. Би түүнд ямар их баярлаж явдгаа хэлэхгүй бол болохгүй юм шиг. Мэдээж түүнд зориулж байгаа талархлын маань тодорхой хэсэг нь түүний "хүү"-д ч бас зориулагдаж байгаа билээ.

Read more!

Thursday, June 2, 2011

ОРОН БҮХНИЙ МОНГОЛЧУУД НЭГДЭГТҮН!!!

"... Буриад, Өвөр Монголчууд нь түүхэн хувь заяаны эрхээр бидний бамбай болж ирсэн бөгөөд хэрэв тэд устаж уусаж дуусвал дараагийн ээлж биднийх гэдгийг бид мартаж болохгүй..."

"...Бид эх орноо хөгжүүлсэнийхээ дараа нь ч, одоо ч гэсэн ах дүү бусад Монгол угсаатандаа санаа тавих нь хүн чанарын хувьд ч гэсэн, үндэсний аюулгүй байдлаа бодсон ч гэсэн зайлшгүй хийх ажил... Эх оронч үзэл гэдэг нь Монгол улсын иргэний үнэмлэхтэй, зөв сэтгэлтэй (ёс журам, суртахуунтай) хүн болгоныхоо төлөө Монголчууд бид тэмцэх, санаа тавих ажил мөн..."

"...Баабар Нармай Монголын үзэл санааг бүтэхгүй зүйл, бусад Монгол угсаатан бидэнд хамаагүй болсон өөр үндэстэн мэтээр бичиж байгаа нь туйлын гэнэн бөгөөд, үндэсний эрх ашигт хортой үзэл санаа мөн. Тэр хүний үзлээр бол бид Монголчууд 1911 оноос Манж-Хятадаас тусгаарлаж Өвөрлөгч нараас салсан нь, XVII зуунаас Буриадаас салсан нь тэднийг биднээс, тэд биднээс хамаагүй тусдаа үндэстэн улс болгож Орос, Хятад болсон гэж ойлгогдохоор удаа дараа илэрхийлж байна... Буриад, Өвөр Монголчууд нь түүхэн хувь заяаны эрхээр бидний бамбай болж ирсэн бөгөөд хэрэв тэд устаж уусаж дуусвал дараагийн ээлж биднийх гэдгийг бид мартаж болохгүй... Ах, дүү ард түмнүүдээ Эрээний хулхи наймаачин, Улаан-Үд, Хиагтын ууссан буриадуудаар төсөөлж ярьдаг ганзагын наймаачдын сэтгэлгээний түвшнээс салцгаая!... "

"...1990 оноос өмнө... Үндэсний гайгүй сэхээтнүүд нь орос авгай авснаараа бахархдаг, эхнэрүүд нь манай соёл заншилыг үл тоодог, үр хүүхдүүд нь Монголд өссөн мөртлөө Монгол хэлээ мэддэггүй, элэг буруутай байдал нь нийтлэг ажиглагддаг зүйл байв... Өнөөдөр бий болж байгаа нийгмийн асар их ялгаа тухайлбал нэг хэсэг нь барууны нөлөөгөөр боловсрол мэдлэгээ огцом дээшлүүлсэн нь хуучин үеийнхээсээ хамаагүй давуу болж, нөгөө хэсэг нь болохоор улам доошилж хуучин нийгмийн үед ч байгаагүй харанхуй, бүдүүлэг, бүр зарим нь бичиг үсэггүй болсоноор оюун санааны болон ухамсрын хоёр тийшээ зүглэсэн туйлшрал, бас энэ асуудалтай шууд болон дам хамаатай баян, хоосны ялгаа асар хурдацтай нэмэгдэж байгаа нь нийгмийн асар их сэгсрээ, донсолгоог бий болгох урьдчилсан нөхцөлийг бий болгож, яг л Орос, Герман болон бусад улсад өнгөрсөн үед болсон цуст өөрчлөлтийн гарааг бэлдэж байгаа юм шиг..."

"...Даяар Монгол, Хөх Монгол мэтийн хэт үндсэрхэг үзэл нь зөвхөн нэг талыг барьсан, гэмт хэргийн шахуу байгууллага болсонд харамсаж байна. Тэд германы нацистуудыг илэрхий хуулбарлан жүжиглэж байгаа нь инээдэмтэй бөгөөд арьсны болон фашист үзэлтнүүдийн хувьд бүх азиуд адилхан дорд арьстан гэж явдагийг ойлгох хэрэгтэй. Тэгээд ч цагаа тулаад ирэх юм бол хүмүүс арьстан, арьстанаараа бүлгэрхдэгийг олон үндэстэн ястны бүрэлдхүүнтэй улс оронд амьдарч үзсэн хэн боловч мэдэрдэг. Хятадын эзэрхэг бодлогыг эсэргүүцэх нь зөв боловч 1.5 тэрбум Хятад үндэстнийг дайсагнан, басан доромжилж, алж хядах хэрэгтэй гэж явдаг нь яав ч эрүүл явдал биш ба дэлхийн хүчирхэг гүрнийг өдөөн хатгаж байгаагаараа түүгээр байсан гайг үүгээр дуудаж авчирлаа гэдэг шиг юм болох биш үү?!..."

"...Харанхуй, боловсролгүй нийгмийн давхраанууд дээр тулгуурлан Монгол хүн агуу, бусдаас онцгой гентэй тухай, Хятад хүн нь хүн биш учраас алж хядаж болох дайсан, төрд эрлийзүүд гарч ирээд санаатайгаар хорлон сүйтгэж байгаа тухай яриа гаран хэт үндсэрхэг үзэлтэй, үлгэрт гардаг шиг "далайн мэлхийгээс танай гадаад их далай чинь миний худгийн гуравны нэгтэй тэнцэх үү?" гэж асуудаг худгийн мэлхийтэй адилхан ертөнцийн тухай ойлголттой бүлгүүд бий болгон түрүүчээсээ хүн алах зэрэг гэмт үйлдэл хийж байгаа нь түгшүүртэй байна..."

Аль 2009 онд бичигдсэн энэхүү нийтлэлийг уншаад сэтгэл ихэд хөдөлж, бах минь машид ханав. Найруулга зүй болон зохион байгуулалтын хувьд уярч уйлмаар, уурлаж хашгирмаар, уулга алдмаар уран биш боловч утга санаа нь "Уухай" гэхээс аргагүй, туйлын төгс болжээ. Нийтлэлийг бичигч Ё.Гантулга андыг үл таних авч магад миний сайн нөхөр буй заа гэдэгт бат итгэхийн ялдамд чин зүрхнээсээ гүн талархал илэрхийлье.

http://www.shudarga.mn/?dazo=news&newsid=8687&catid=26

Газар бүрийн монголчуудаа уншигтун!!!

Read more!

Tuesday, January 18, 2011

МИНИЙ ГЛОБАЛЧЛАЛЫН ТУХАЙ БОДОЛ БУЮУ БИДНИЙ ҮНДЭСНИЙ ҮЗЭЛ

КомедиАрт продакшны “Глобалчлал” гэдэг хошин үзэгдлийг Соёмбо телевизээр үзлээ. Инээе гэж үзсэн биш харин шал өөр сэтгэгдэл төрөв. Марзан шовгорууд чинь уул нь Монгол гэдэг юм бүхэн хэт глобалчлалын аясаар сөнөх нь ээ гэсэн зүйл үзүүлэх гэсэн бололтой. Онцлог нь би гэж “дурак” тас эсрэгээр нь хүлээж авдаг юм байна. Би бол согтуудаа гэрээ байгуулж хэлэх гэсэн санаагаа буруугаар ойлгуулчихсан спонсор Дооёогийн талд биш, харин ч яг миний үзэл бодлыг зөвөөр нь буюу илэрхий тодорхойлсон найруулагч Амбийгийн талд орчихлоо.

Тоглолтонд Араб морин хуурчийн татлаганд Япон хүүхнээр уртын дуу аялуулж, Монгол хоршоо дууг Энэтхэг хүүхнээр дуулж бүжиглүүлсэн, Орос хүүхнээр Хятад дуу дуулуулж Хятад залуусаар Орос бүжиг хийлгэсэн хуурамч хэдий ч үнэн гоё концерт гарч байх юм. Концертын онцлог нь дээрх бүх үзүүлбэрийг үзүүлэгчид бүгд үндэснийхээ хувцастай байж, үндэснийхээ аялгаар дуулж, үндэснийхээ хэв маягийг илэрхийлэх боловч шал өөр улс үндэстний дууг дуулж, бүжгийг бүжиглэх нь надад тун чиг их таалагдлаа. Таалагдсан учрыг тодруулах үүднээс үгийн урнаар дуулагч, үзэгний хурцаар бүжиглэгч сэтгүүлч Б.Цэнддоо гуайн үг санаанаас хэсэглэн буулгая.

“Дэнлүү, байцаа, хуйцаа зэрэг нь хэдий нанхиад гаралтай эд зүйлс мөн боловч бид нэгэнт эдэлж, нэрлэж заншсан. Тэр байтугай хантааз гэдэг хувцсыг монгол үндэсний хувцас гэж андуурах болсон зэргээс үндэслэн дүгнэх ахул өдгөө бид гадны алив зүйлийг эсэргүүцэн үгүйсгэж, ангилан ялгаварлах нь буруу юм. Угаас нүүдэлчин түмний, тэр дундаа монгол угсаатны бусдаас гоц сондгойрох онцлог нь аливаа ашигтай, тустай зүйлсийг өөриймшүүлэн эзэмших, хэрэглэх чадвар юм. Үүнийг түүх шастирт тодорхой өгүүлсэн нь олонтаа тохиодог билээ” гээд “Миний бие монгол хүн ярьж байгаа бол монгол хэл, монгол хүн өмсөж байгаа бол монгол хувцас, монгол хүн идэж байгаа бол монгол хоол гэж хөрвүүлэн ойлгож, гагцхүү уг зүйлийн гарал үүслийг нь марталгүй, үндэсний гэж эндүүрэвзэй, угийн гэж андууравзай хэмээн айдаг” гэснийг нь үнэн үг, шар тос гэж би талархан дэмжиж байдгаа нуух юун. Үүнийг л би глобалчлал, даяарчлал хэмээн ойлгож, энэ агуу зүйлийг анхлан санаачлагчид нь миний, таны, бидний эцэг өвгөд гэж бодохоос бор зүрх минь цээжнээ багтахыг болин хөөрдөг билээ...

Ер нь ингээд боджээ байх нь ээ, эрт цагт амар ч байж уу? Ойлголцох гэж нэг их зовдоггүй, ойлгуулах гэж толгойгоо зовоох ч шаардлагагүй. Ойлгохыг хүсээгүй нь алалцъя гэнэ, ойлгуулах гэж нэг их ч зовохгүй, ойлгуулмаар бол алаад л гүйцээ. Надад үүнийгээ өгөөч, түүнийг аваач гэж гуйх хэрэг байхгүй, өгмөөргүй бол, авмааргүй бол алалцаад л дуусаа. Хэн хүчтэй нь хүссэнээ биелүүлнэ. Энэ бол аксиом. Нэг тиймэрхүү ганцхан үндсэн заалт бүхий бичигдээгүй, хэлэлцүүлээгүй теором шиг батлах шаардлагагүй, аксиом шиг үнэн үндсэн хууль орчлон ертөнцөд үйлчилдэг байж. Тэр л айхтар үед сайн ч бай муу ч бай бидний өвөг дээдэс цоорсон нэгнийхээ үгэнд ороод дэлхийг тун чиг санамсаргүй маягтайгаар эзэлчихсэн нь гарцаагүй үнэн. Тэр цоорсон нэг толгой, Чингис гэдэг нөхөр тэс өөр юм бодож үл өгсөн эд хөрөнгийг нь булааж авах гэсэндээ биш, харин эс гуйсан энх амгаланг нь биеэр нь мэдрүүлэх гэсэндээ даян дэлхийг нэгэн тугийн доор нэгтгэх их үйлсийг эхлүүлсэн нь глобалчлал билээ.

Харин энэ агсамнаж эхлүүлсэн глобалчлал аандаа өрнөн хөгжих эрин үед төрсөн миний бие зөв бодсондоо (магадгүй буруу ч байж мэднэ) хятад хүнийг орос хүнийг япон хүнийг герман хүнийг солонгос хүнийг, өөр хэн ч бай, угаасаа ор байгаагүй “америк үндэсний” хүнийг үзэн ядах биш, харин тийм үзэл санааг үзэн ядах хэрэгтэй гэдгийг ойлгосон юм. Тодруулан тайлбарлах үүднээс ардчиллын алтан хараацай УИХ-ын эрхэм гишүүн, Монгол улсын баатар Э.Бат-Үүл гуайн (mister болон madam гэх мэт хүндэтгэлийн үгийг бошгыг халснаас хойш хүний тайж, харцыг нь ялгахгүй болсон тул монгол хэлэнд ноён, хатагтай гэж буулгаснаас илүү авгай буюу гуай хэмээн орчуулах нь зүйтэй хэмээн би боддог) үгийг иш татсугай.

Тэрбээр “Угаас хүмүүнийг үндэс язгуур, угсаа гарвалаар нь ялгаварлан гадуурхах, дорд үзэн үгүйсгэх нь өнгөрсөн зуунд булшлагдан устсан утга агуулга, хэлбэр шинжээр ч нэн ядуу харанхуй мунхаг, нарангүй манант үйл мөнийг Сталины геноцид аллагыг бодитоор мэдэрсэн буриад зоны төлөөллийн хувьд нотлон тэмдэглэмээр байна. Би хятад хүнийг үзэн яддаггүй, харин коммунист Хятад улсын увайгүй шунал, дээрэнгүй үзэл, нялуун нүүр, бурангуй бодлогыг чадахын хэрээр эсэргүүцнэ, тэмцэнэ, үүнийг ч үеийн үедээ дамжуулна. Ганц өнөөгийн коммунист ч бус урьд өмнөх, үүх түүхэнд дурсагдан бичигдсэн өмхий далд санааг нь удам судраараа эсэргүүцэн тэмцэж эх Монгол орныхоо төлөө амь үл хайрлан тулалдаж явсан өвөг дээдсийнхээ уламжлалыг ч сахисан тэр, ирээдүйд ямар ч байсан тэр, гагцхүү надад эсэргүүцэх, үзэн ядах сэрлийг төрүүлэгч нь Монгол орны тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлын эсрэг аливаа үзэл санаа, үйл хөдлөл юм. Түүнээс би амьдрал хөөж, ажлаа хийж яваа эгэл нэгнийг хятад хүн болж төрснийх нь төлөө үзэн ядаж, хавчин гадуурхахыг хэзээ ч өөгшүүлэн дэмжиж чадахгүй” гэснийг цохъё.

Өөрөөр хэлбэл, товч тайлбарлавал, нэгтгэн дүгнэвэл, гүйцээн өгүүлбээс ажил хийх гэж, амьдрал хайж орж ирсэн тэр олон тэнэг, бүдүүлэг хужаа (гагц хятад биш, америк, солонгос, орос, англи, итали, өөр хэн ч бай)-г биш, тэднийг оруулж ирсэн, тэдэнд боломж олгосон хужаа үзэл санааг, монгол хүнийг ажилгүй анхилгүй, арчаагүй хөсрий яс, өөдгүй хөгийн новш болгох гэсэн тэр өмхий ухааныг, үзэл санааг л би үзэн ядна. Энэ бол миний глобал санаа, манай үндэсний үзэл, бидний эх оронч сэтгэл...

Read more!

Saturday, January 15, 2011

САЙН БАЙНА УУ? БАЯРТАЙ

Оюун санааны буюу соёлын хувьсгалаа үргэлжлүүлье. Бараг 3 жилийн өмнө талархах болон өршөөл эрэх тухай бичсэн бол одоо мэндчилгээний тухай өгүүлэхийг хичээлээ.

Хувийн харилцааны соёлд нэг ийм бичигдээгүй дүрэм байдаг. Эр хүн дотно харьцаатай (гэдгийг дан ганц хайр дурлал гэж ойлгох албагүй, ээж, эмээ, эгч, охин, найз... өөр хэн ч юм) бүсгүй хүнд гараа түшүүлэн (сугадуулан) явах үедээ эмэгтэйгээ баруун гар талдаа авч явах учиртай гэж. Энэ нь гүн хүндэтгэж буйгаа илэрхийлж байгаа хэрэг юм. Харин цэргийн хүн бүсгүйгээ зүүн талдаа авч явна. Учир нь тэд бусадтай мэндлэхдээ дүрмийн дагуу ёслон мэндчилэх тул баруун гар нь сул чөлөөтэй байх ёстой. Эндээс л мэндчилгээний ялгааг ойлгож, мэдрэх энгийн зарчим тодорхой харагдана.

Юу гэх гээд байна вэ гэвэл хамт ажиллагчтайгаа мэндлэх нь найзтайгаа мэндлэхээс тэс өөр гэдгийг л хэлэх гэсэн юм. Дотно сайн андтайгаа сайн байна уу гэх нь ер зохимжтой сонсогдохгүй, харин товчоор сайн уу, эсвэл орчин үед нэгэнт хэвшил болоод байгаа "юу байна" гэхэд илүү дотно, хөнгөн сонсогддог. Үнэн хэрэгтээ юу байна гэдэг маань "ахуй амьдрал, ажил төрлөөр чинь сонин сайхан юу байна" гэсэн утга төгс, урт мэндчилгээний л товчлол юм. Товчоор мэндэлж буй анд нөхдийн хувьд ихэнх тохиолдолд ойр ойрхон тааралддаг, тогтмол уулзалддаг хүмүүс байдаг бөгөөд ингэж богинохноор амар мэндээ мэдэлцэх нь нэг талаар тэдний цагийг хэмнэж зөвхөн сүүлийн үеийн, гол мэдээллээ солилцох, ярианы үндсэн сэдэвтээ орох боломжийг олгодог.

Харин урт удаан хугацаагаар тааралдаагүй, тогтмол уулзалддаггүй анд нөхдийн хувьд мэндчилгээний хэсэг нэлээд урт үргэлжилдэг талтай. Угаас тал нутгийн нүүдэлчин монголчууд байнга уулзалдаад, тааралдаад байх нь ховор тул ерөнхийдөө нэлээд удаан, буурь суурьтай мэндчилдэг. Ахуй амьдралын онцлогоос шалтгаалан тархай бутархай амьдардаг индивидуалист шинж чанартай хүмүүсийн хувьд мэндчилгээ байтугай нийтээр тэмдэглэх баяр ёслол нь ч нэлээд том, урт удаан байдаг. Энэ бүх онцлогийг та бид сарны хуанли буюу билгийн тооллын шинэ жилийн баяр болох цагаан сараар “Даага далантай, бяруу ...” гэхчлэн ултай суурьтай мэндчилгээнээс тодорхой хардаг билээ.

Монголчуудыг дандаа уртаар мэнд мэдэцгээдэг гэж ойлговол дэндүү өрөөсгөл болох бөгөөд зарим мэндчилгээ нь богино гэхэд хэтэрхий богино, тэр байтугай үг дуугаралгүйгээр мэндлэх нь ч бий. Энд хожим өрнөөс нэвтэрсэн, гар даллах, толгой дохих зэрэг дохионы хэлийг хэлсэнгүй, харин морьтой хүмүүс яарч явах үедээ тааралдахдаа морьноосоо буулгүйгээр нэг хөлөө дөрөөнөөсөө мултлах хөдөлгөөн хийж мэндлэх ёсыг хэлсэн билээ.

Монголчуудын хувьд өдөрт олон удаа мэндлэх нь төдийлөн хэвшил болоогүй зүйл юм. Үүний тод илрэл нь “Өглөөний мэнд хүргэе” гэж мэндлэхэд, хариуд нь “Баярлалаа” гэдэг утга авцалдаагүй хариулт сонсогддог явдал юм. Хэрвээ англи хүнийг “Good morning” гэж мэндлэхэд нь “Thank you” гэж хариулбал тэр эрхэм таныг юу гэж ойлгох вэ?! Олон нийтэд дасал болоод байгаа энэ мэт мунхаг, бүдүүлэг, соёл гэхээсээ солиорол гэмээр зуршлыг үгүй болгоход хүн бүхний хичээл зүтгэл нэн чухал.

Энд нэгэн сонирхолтой асуудлыг хөндөхөд дорнын мэндчилгээ нь өрнийн ёсноос нэлээд өөр буюу ихэвчлэн асуусан чиг хандлагатай байдаг. Жишээлбэл, хятадын эртний уламжлалт мэндчилгээ нь "Та хоолоо идсэн үү", хариуд нь "Идсэн, та хоолоо идсэн үү" гэх жишээний. Монголчуудын хувьд энэ сэдэв бүр өргөн хүрээний болж нийт мэндчилгээний дийлэнх нь асуулт байдаг. Тухайлбал, "... сайхан өвөлжиж байна уу?", эсвэл "... зуслан сайхан уу?", ердөө л "Юу байна?" гэх мэт дан асуулт.

Ийм ч учраас хүн юм асуухад хариулна, нэгэнт чамаас асуусан учир чи бас асуух хэрэгтэй, тэгэхээр цаадах чинь бас хариулна. Ингээд л бидний мэндчилгээ өрнийнхний мэндчилгээнээс дор хаяж 2 дахин урт болчихно. Асуултын бус шинж чанартай бусад мэндчилгээнүүдийн хувьд дандаа ерөөсөн чиг хандлагатай. Өөрөөр хэлбэл "хожил хоёр тийшээ", эсвэл "мөр цохь", "үйлс бүтэг" гэх мэт ерөөлийн мэндчилгээний хариу нь товчхондоо "ерөөл бат оршиг" гэх маягийн талархал. Тиймдээ ч тэр үү бид асуугаагүй, бас ерөөгөөгүй өрнө дахины ердийн мэндчилгээнд хариу мэндлэхдээ жаахан будлиад байгаа юм.

Харин будилахгүй сайхан өөриймшүүлж байгаа нэг мэндчилгээ бол "Hi" буюу "Юу байна". Үнэн хэрэгтээ "юу байна" гэдэг мэндчилгээ маань дээр дурьдсанчлан асуултын шинж чанартай боловч эхлэн мэндчилэгчийн зүгээс хариулт нэхээгүй гэдэгт гол асуудал нь байгаа юм. Ахмад хүмүүс "юу байна", "юмгүй" гэдэг мэндчилгээнд жаахан таагүй ханддаг. Гэвч үнэнийг хэлэхэд тэдний ая муутай байдгийг тоох хэрэггүй. Өнөөгийн нийгэм, эрин үе маань хүссэн хүсээгүй дэндүү "аймаар" даяаршиж байгаа учраас үүнийг болиулах ямар ч аргагүй. Харин бидний гол анхаарал хандуулах ёстой зүйл бол заавал мэндэлж сур, тэгэхдээ зохимжтой хүнд нь зохистой янзаар мэндэлж сурах шаардлага.

Мэнд мэдэх нь эцсийн дүнд аливаа харилцааг угтах урьдчилгаа ёслол бөгөөд үүнийг гар барих, мэхийн хүндэтгэх, инээмсэглэх зэрэг үйл хөдлөлөөр баталгаажуулах нь хойшдын үр дүнд эергээр нөлөөлөх, хожмын үйлийг сайнаар хөтлөх их эхлэл болдог. Ийм ч учраас мэндчилгээ бүр нарийн нандин утга агуулгатай бөгөөд хөнгөн хуумгай, хэлбэр төдий зүйл огт биш, үг үсэг, үйлдэл бүр нь нэгэн цогц болж байдаг харилцаа холбооны бүхэл бүтэн систем юм. Ерөөс мэндчилгээ нь бусдыг хүндлэх замаар өөрийгөө хүндлүүлэх, нийгэм дэх байр сууриа батжуулах хамгийн том арга зам, хамгийн эхний алхам билээ.

Нэгэнт угтаж чадсан бол үдэж чаддаг байх ёстой бөгөөд хоёр талын харилцаа хаашаа ч эргэсэн бай харилцагчдаа тааламжтай, эерэг сэтгэгдэл үлдээх нь мэндчилгээний хамгийн чухал зангилаа, хөндүүр цэг юм. Хэрэв энэ удаа сайнаар үдэж чадвал, дараагийн удаа муугаар угтуулна гэж айх шаардлагагүй. Угталт, үдэлтийн уялдаа холбоог хэр зэрэг сайн зохицуулна, төдий чинээ өөрийн үнэлэмжээ хадгална. Энэ бол хүн төрөлхтний нийтлэг дадал, нийгэмшсэн соёл.

Ерөнхийдөө нийтлэг үдэлт бол "Баяртай" буюу дэлгэрэнгүй утгаараа "Дараа уулзахдаа аз жаргалтай байх болно". Энэ хэллэг хэрхэн монгол хэлнээ нэвтэрснийг нарийн мэдэхгүй ч орос хэлний "до свидания" буюу "уулзах хүртлээ" гэсэн хэллэгийн орчуулга болов уу гэж таамаглаж байна. Миний бодлоор энэ их боломжийн үдэлт шиг санагдана. Учир нь уламжлалт монгол үдэлтийн хэллэг нь өнөө цагт хэрэглэхэд тохиромж муутай "Сайн яваарай", "Сайн сууж байгаарай" гэх мэтийн голдуу аз жаргал, амар амгалан хүссэн ерөөл байдаг. Арга ч үгүй биз, угаасаа өөр хоорондоо хол хол зайтай амьдран суудаг монголчуудын хувьд өдөртөө дахин дахин уулзаад байх нь хомс учраас уламжлалт монгол ахуйн хувьд үүнээс илүү тохиромжтой үдэлт гэж байхгүй байх. Энд нэг зүйл санал болгоход танил ах маань байнга "Амжилт хүсье" хэмээн үддэг нь хамгийн сайхан үдэлт шиг санагддаг юм.

... Намайг бага ангийн бяцхан сурагч байхад анги даасан багш маань бидэнд тэр үед нэгэнт хэвшил болоод байсан мэндчилгээг өөрчлөн сургасан юм. Багшийг орж ирэхэд бүхэл анги зэрэг босож “Та сайн байна уу” гэж мэндэлдэг, хариуд нь багш “Сайн байна. Сайн байцгаана уу, хүүхдүүдээ” гэх бөгөөд “Сайн” гэж нэгэн дуугаар урам зориг дүүрэн мэндэлсэн бид хичээлдээ ордог байв. Уг нь нийтэд тогтсон хэвшил ёсоор бол багш эхлээд “Сайн байцгаана уу” гэдэг, дараа нь хүүхдүүд “Сайн” гэж хариулдаг заншилтай байсан, магадгүй одоо ч тийм хэвээрээ байгаа байх. Харин манай анги өөр дадалтай байсан бөгөөд дунд ангид дэвшин орсон хойно сурсан заншлаараа мэндлэхэд багш нар эхлээд гайхан цочирддог, дараа нь баярлан урамшдаг байлаа. Хичээл дуусангуут буюу завсарлах хонх дуугарангуут бид ярс хийтэл босож "Баяртай, Баярлалаа" гэж багшийгаа үддэг байсан нь нэгд багшийнхаа цаг зохион байгуулалтыг хянаж "хонх дуугарлаа, та ажлаа дуусгана уу", хоёрт багшийнхаа хөдөлмөрийг үнэлж "цаг заваа зориулсан их хөдөлмөрт тань талархая" гэсэн тодорхой ойлголтыг төрүүлдэг байсан юм.

Read more!

Friday, January 14, 2011

АМЬДРАЛ ӨӨРӨӨ ГОЁ

Хуучин файлуудаа ухаж байсан чинь 5-6 жилийн өмнө өөртөө зориулж хийсэн төлөвлөгөөгөө олдог юм байна. Уг нь ч хүнд хэрэг болбол болохоор л төлөвлөгөө юм санж. Хэт хувийн шинж чанартай жижиг, бүрдэл хэсгүүдийг нь хасчихлаа. Сонирхсон нь хүн нь хуулаад авна биз.

Эрхэм зорилго (vision) буюу Амьдралын чиглэл:

Монголын ард түмэн, төр улсын хөгжил дэвшил, ирээдүйг сайн сайхан байлгахын төлөө өөрийн амьдрал, бие махбодь, ухаан бодол, үзэл санаагаа үнэнч шударгаар тууштай зориулна.

Амьдралын Үндсэн зорилго (mission) буюу Үхэхдээ үлдээх нь:

Өвөг дээдсээс хайрласан их хайр, ухааныг уламжлуулан өөрийн амьдрал, үйл ажлыг эрүүл саруул, тунгалаг тодхон, ухаалгаар удирдан зохион байгуулж хэний ч өмнө нүүр бардам, түмэн олон тойрон хүрээлсэн, хожмын хүмүүс бахархан дурсахуйц замналтай байж үр хүүхэд, хойч үеэ үлгэр жишээ болохуйцаар хүмүүжүүлнэ.

Үндсэн философи:

Бие ухаанаа ямагт эрүүл, зөв байлгаж, хажуу дахь хань ижил үр хүүхэд, дэргэдэх найз нөхөд, ах эгч дүү нараа дэмжин тэтгэх, хайрлан халамжлах, тэднээр хайрлуулах хүндлүүлэх замаар эрхэм зорилгодоо тэмүүлэн, үндсэн зорилгоо биелүүлэн явах нь миний эргэлтгүй барих амьдралын философи мөн.

Баримтлах стратеги:

1. Эрхэм зорилго, үндсэн зорилгоо байнга, үргэлж санаж цаг тухайн үеийн зорилтуудаа нягтлан бодож чиглүүлж, үйл ажлаа нягт уялдуулж байх
2. Хэзээ ч сэтгэлээр хоосрохгүй байх
3. Эрүүл мэнддээ байнгын анхаарал тавьж, эм эмнэлэггүй байхыг хичээх
4. Эргэн тойрноо байнга хянаж анхаарч, мэдээллээр баялаг байх
5. Анд нөхөд, амраг саднаа анхаарал халамжаар дутаахгүй байхад анхаарах
6. Эрдэм боловсролыг эн тэргүүнд бодож, тархиа байнга цэнэглэж байх
7. Эрхэлж буй ажил албандаа үнэнч шударга байж хоёргүй сэтгэлээр зүтгэх
8. Аль болох даруу төлөв байх

Read more!