ЭРҮҮЛ МОНГОЛ

Сүүлийн үед хүмүүс бясалгалаар их оролдох боллоо. Бясалгал ч сайн л зүйл. Оюун ухаанаа төвлөрүүлэх, элдэв бузар, буртагаас биеэ, амьдралаа хол байлгах, хамгийн гол нь эрүүл бие, саруул ухаантай байх ашиг тустай зүйл. Тухайлан эрүүл бие, саруул ухаантай байхын тулд хоол хүнсэндээ дээд зэргээр анхаарах ёстой болно. Уг нь бол ямар хоолыг хэрхэн идэх вэ гэдгийг бясалгаж бодоод өөртөө тохируулах ёстой гэж би боддог юм. Гэтэл үгүй бололтой, харин ч бясалгахын тулд хоол хүнсээ сонгодог гэнэ.

Мэдээж архи ууж сотуурхаад бясалгал хийнэ ч гэж юу байхав. Эсвэл тээртлээ чихчихээд бясалгал хийнэ ч гэж байхгүй биз. Тэгэхээр яалт ч үгүй хоолоо зөв сонгоод дараа нь бясалгах нь их үр дүнтэй гэнэ. За яахав бясалгаж эхлэхэд ч тийм л биз. Хамгийн гайхалтай нь, миний учрыг нь огт ойлгохгүй байгаа нь, ер нь бол хамгийн инээдтэй нь бүх хүнийг ижилхэн хоол идүүлэх гээд байгаа явдал. Өөрөөр хэлбэл тэр хүний эр эм, хөгшин залуу, тарган туранхай, өндөр нам хоолны дэглэмд нь ямар ч хамаагүй гэнэ. Тэр байтугай, тэр хүний хот, хөдөө хаана амьдардаг, суудлын, хөдөлгөөнтэй ямар ажил хийдэг нь ч хамаагүй. Яг ийм хоолыг ийм дэглэмээр, ийм хэмжээгээр идэх ёстой гэсэн заавар л байх.

Бясалгалаар хичээллэдэг нэг найзыгаа би аварч (за яг аврах нь ч хаашаа юм, тусалж гэвэл зөв болно) байлаа. Нэгэн үе найз маань нэг л цонхигор, тэнхээ тамир муутай явах боллоо. Би түүнээс өвдөө юу, яагаа вэ гэж шалгаасан ч "зүв зүгээр, үүнээс илүү эрүүл саруул байсангүй, бие хөнгөн шингэн гэж жигтэйхэн, сайхан байна" гээд байв. Гэвч удалгүй мань эр босож чадахаа больдог юм байна. Эргэж очоод юу болсныг нь ойлголоо. Ердөө л "цагаан хоол"-ны дэглэм баримталсан байж.

Баахан загналаа. Мань эр мөчөөгөө өгөлгүй "сүүлийн үед бүгд л өвөл зунгүй, өглөө үдэшгүй мах гудардаг байсан болохоос эрт үед монголчууд зундаа цагаан хоолтой байсан" тухай надад ном айлдаж байна. Би хэллээ "Цагаан хоол идэж бололгүй л яахав. Заавал зун ч гэлтгүй, өвөл идсэн чиг болно. Манай дээд удамд төрөлхийн цагаан хоолтой хүмүүс байсан. Огт мах амсдаггүй, мал алахыг харж чаддаггүй, тэр байтугай түүхий мах хараад огьдог хүмүүс байсан. Мань мэтийн суудлын ажилтай, хөдөлгөөн багатай хүмүүсийг бодохноо тэд хүйтэнд хөрч, халуунд халдаг, байнгын идэвхитэй хөдөлгөөнтэй, илүү их шим тэжээл, эрч хүч шаарддаг ажилтай малчин хүмүүс байсан. Тэгсэн мөртлөө бүх насан туршдаа мах идээгүй, гэхдээ чам шиг туйлдаж унаагүй. Яагаад гэвэл тэд бол ЦАГААН ХООЛтой хүмүүс байсан. Цагаан хоолтон гэдгийг англиар vegetarian буюу өвсөн тэжээлтэн гэдгийг чи хэл устай хүн, ойлгож байгаа. Үнэхээр л цагаан хоол идмээр байвал цагаан идээ ид. Түүнээс чам шиг хаврын хахирган цагт болсон болоогүй, зохих зохихгүй өвс ногоо идээд яваад байвал унах байтугай, үхэх байлгүй".

Найз маань миний үгийг авсаан. Тэр одоо зун, намартаа цагаан хоол иддэг, өвөл хавартаа бага зэргийн мах шөл иддэг жинхэнэ эрүүл хооллогч болсон. Надад үүнтэй адилхан жишээ хоёр дахь удаагаа тохиосон бөгөөд энэ удаа би аврагч болж чадаагүй, харин ч хорлогчин нэр зүүх дөхсөн. Юу гэвээс энэ бясалгал чинь бас дотроо их олон янз байдаг юм гэнэ. Тэр хүүхэд арьяавал гэлүү, тэр урсгалаар нь хичээллэдэг бөгөөд уг урсгалд сүүг бараг л махтай, арай архитай гээгүй байх, жишин үзэж жигшдэг шахуу юм байна. Мэдээж тэр хүүхэд тэжээлийн дутагдалд орж өеөдсөн. Уначхаад байхдаа хүртэл сүү, цагаан идээнээс хол байхыг бусаддаа номлосоор л байв. Тэр хүүхдийн үгээр бол, түүний ч юу байхав, бодвол цаад багш "гэгээнтэн"-үүдийнх нь үг биз, ийм ч юмнаас тэдэн калори, тийм ч зүйлээс эдэн калори аваад явж болдог юм байх. Түүнчлэн мах болон сүү нь ердөө л хүн калори авдаг энгийн л хүнсний бүтээгдэхүүн тул өөр бусад хүнсний бүтээгдэхүүнээс хэрэгцээт калорио нөхөөд явахад болно гэнэ. Ёстой хуцваа... Өчнөөн өндөр калоритай байдгаар кока кола ууж, шоколад идээд амьдраад байхыг нь харамз. Ийм солиотой юмаар хүүхэд залуусын толгойг эргүүлж байдаг үхсэн хойноо бясалгал, гэгээрэл бол доо.

Би боддог юм, дэлхийн бөмбөрцгийн энэ өргөрөг, уртраг дээр далайн түвшнээс өдий өндөрт, агаарын дундаж чийгшил нь ийм, салхины дундаж хурд, ноёлогч чиг нь тийм, хамгийн гол нь агаарын дундаж температур иймэрхүү байдаг газар нутагт амьдралын ерөнхий хэмнэл нь тиймэрхүү байдаг хүн ийм орц, поорцтой хоол идэх ёстой гэдэг зүйл л хамгийн үнэн зөв дэглэм болно. Тэгээд мэдээж хүнсний гарал үүслийг тэргүүн зэрэгт анхаарах ёстой гэж. Өөрөөр хэлбэл яг л тэр газарт бий болгосон хүнсний бүтээгдэхүүн л түүнд хамгийн тохиромжтой байх нь тодорхой.

Үүнийг үнэндээ би бодоод олчихсон ч юм биш, ээж маань хэлж байсан юм. "Би ямар азаар Монголд төрөв өө. Хэн нэг хужаагийн баасаар тордсон ногоогоор бордсон гахай, нус цэрээр тэжээгдсэн тахиа иддэггүй дээ баярлах юм. Эрүүл саруул, тэнгэрийн хур, нар, салхинаас өөр юмаар тэжээгдээгүй, хүн гишгээгүй, байгалийн зөнгөөрөө ургасан өвсний соргог, усны тунгалагийг ууж эрх тааваараа идээшилсэн малынхаа мах, сүүг идэж уудаг би мөн азтай шүү" гэж. Хүнснийхээ гарал үүслийг айхтар тодорхойлж байгаа биз.

Хүнсний гарал үүслийн чухлыг миний дуртай А.Дюмагийн "Монте Кристо гүн" роман дээр ийнхүү гаргасан байдаг. Уг зохиолд "...байцааг хүнцлээр хордуулав. Хордсон байцааг идсэн туулай мажийв. Үхсэн туулайны гэдэс дотрыг тоншсон харцага мөн үхэж цөөрөмд уналаа. Живсэн харцагыг идсэн цурхайгаар шөл хийж өгвөл тэр шөлийг уусан хүн хэд хоногийн дараа зүрхний шигдээсээр үхнэ. Түүнийг хэн ч хордуулсан гэж мэдэхгүй, тийм боломж ч үгүй..." гэсэн байдаг. Хоол хүнсний гарал үүслийн ач холбогдлыг үүнээс илүү ойлгомжтой тодорхойлоход бэрх юм.

Орлонгийн бүх хүн, амьтан, заавал амьтай ч гэхгүй, шороо чулуу, ус агаар бүгд өөр өөр. Ядаж л бүс нутгаараа өөр гэдгийг хүрээлэн байгаа байгаль орчин гэдэг хичээл орсон бага ангийн хүүхэд ч мэднэ. Халуун бүсийн амьтан ургамлын аймаг нь арктикийн бүсийн аймгаас эрс өөр гэдэгтэй адил улс үндэстнүүд ч өөр өөр.

Би нэгэн Тайланд хүнээс, тэр хүн биологич хүн байсан бөгөөд өндөр боловсорсон доктор цолтой хүн байсан, асууж байсан юм "Тайландууд та нар яагаад ийм сартгар хамартай юм бэ" гэж. Тэр хүн уурлаж бухимдалгүй, талбиун сайхан инээмсэглээд надад ингэж хариулав. "Бид халуун бүсийн, ширэнгэн ойн хүмүүс. Ширэнгэн ойд хангалттай хүчилтөрөгч байх боловч түүнийг их чийг, хэт халуунаас ялгаж хүлээж авахад хэцүү. Тухайлан тийм учраас, амьсгалын онцгой хэрэгцээ шаардлагын улмаас мянга мянган жилийн туршид бидний гадаад төрхөнд бага багаар өөрчлөлт орж бидний хамар ийм сартгар болсон юм даа. Эргэн тойрноо сайн хар. Энэ кэмпэд байгаа үндэстнүүдээс аль нь халуун бүсийн хүмүүс болохыг чи одоо андалгүй мэддэг боллоо" гэхэд миний нүд нээгдэж үнэхээр л тийм болохыг ойлгосонсон.

Тийм ээ, бид мянга мянган жил энэ л эрс тэс хатуу ширүүн уур амьсгалтай, хуурай сэрүүн, тачир ургамалтай төв азийн тэгш өндөрлөг дээр амьдарсаар л, энд байгаа амьтан, ургамлын гаралтай хүнсээр хооллосоор л ирсэн. Энэ л энд байгаа бидний гарцаагүй хүнс. Энэ хүнснийхээ бүтцийг хэрхэн зохион байгуулж, хэрхэн өөрийн бие махбодь, амьдралын хэмнэлдээ тохируулах нь бидний л сонголт. Харин эндээс өөр газар оронд байгаа Монголчуудын хувьд өөр хүнс хэрэглэх нь зүйтэй гэдгийг хэлүүлэх юун. Нөгөөтэйгүүр, Монголд амьдарч байгаа гадныхны хувьд Монгол хүнс төдийлөн зохихгүй байх тал байдаг боловч урт удаан хугацаанд амьдраад, суурьшаад ирэхээрээ бидэн шиг л махчин болчихдог билээ.

Гадныхан гэснээс, Япон хүнд сүүн бүтээгдэхүүн их хэрэглэх нь хортой байдаг гэнэ. Яагаад гэвэл япон хүний организмын нэг онцлог нь сүүг задалж биед нь шингээдэг фермент байдаггүй буюу сул хөгжсөн байдаг гэсэн. Харин бидний хувьд тэс өөр.

Товчхондоо, Монголчуудаа махнаас татгалзаж болноо, сүү цагаан идээнээс л харин бүү татгалзаарай.