ЭВРИКА

Бид гэж хэн бэ? Шүлэгч Чойном нэгэнтээ
“...Тал сайхан нутгийнхаа
Ташуур чинь тэсгэм жавар дор
Сүүн шүдээ тас зууж
Сүх шиг биш ч гэсэн алх шиг болтлоо хатуужсан...”
гэж тэр үеийнхнээ томьёолсон нь бий. Харин бид...? Нийгэм өөрчлөгдөхийн хэрээр биднийг цаг үе алх шиг биш юмаа гэхэд хутга шиг байхыг шаардах боллоо. Хутга гэж юу билээ? Жижиг бас хөнгөхөн хамгийн гол нь хэрэглээ болон хөнөөлийг нь зүйрлэхийн аргагүй. Бид хутга байх ёстой. Тэр хутга үндэсний хэв загварыг агуулсан байх ба дэлхий ертөнцийнхөө өнгө аясыг дагаад хэлбэрийн хувьд ямар ч байж болно...


Одоо
Бидний амьдарч буй энэ ардчилсан нийгэмд чи өөрийнхөө эрхийг боломжит хамгийн дээд түвшинд эдлэх боломжтой, гэвч хэн нэгний эрх чөлөөнд халдаж үл болно. Энэ нь Их эрхийг дагаад их үүрэг ирэх нь зүйн хэрэг гэсэн үг юм. Харин бид эрхээ эдэлдэг боловч үүргээ бага ч болов биелүүлсэн нь үгүй. Зоос хэзээ ч нэг талтай байдаггүйн нэгэн адил бид үүрэг, хариуцлагийн талаар ярихгүй бол энэ Халхын хавтгай маань Хуучин хүүгийн хөмөрсөн тогоо, Эрлэг ахын тамын тогоо байсаар л байна.

Ардчилалын буянаар хэвлэл мэдээллийн олон суваг гарч хэрэгт дуртай мань мэтийн шавайг хангах болсноор багагүй хугацаа өнгөрчээ. Тэдгээрээс харахнээ сайд дарга нараасаа эхлээд цалингаас цалингийн хооронд өдөр хоног өнгөрөөгч мань мэтээр үргэлжлүүлээд, өөрийн дураар бус амьдрал л тэднийг ийм байдалд түлхсэн гэлцэх биеэ үнэлэгчид, харагдсан бүхнээ хормойдох гудамжны дуучин бацаанууд хүртэл хууль, дүрэм гэж мэддэггүй бололтой. Тэр ч битгий хэл цагдаа сэргийлэх нь хүртэл хууль дүрмээ мэддэггүйн харгайгаар “Та нар намайг нэгжих эрхгүй” гэж хэлсний төлөө нэг найзыг маань цоо эрүүл байхад нь эрчүүдын эрхийг хамгаалах төвд (Эрүүлжүүлэх байр) нэг хоног “амраасан” сурагтай.

Тэр ч үл барам 2 сая гаруйхан ах дүү нарынхаа амь амьдралаар, идэх хоолоор нь тоглосон сайд дарга нар хийсэн буруу үйлдлийнхээ төлөө ердөө л “Би хариуцлагаа хүлээнээ, албан тушаалаасаа огцорлоо” гэж байсан санагдана. Бас ч гэж овоо. Харин ингэж хэлээгүйг нь тоолбол салаа цэргийн гарын битгий хэл хөлийн хуруу ч элбэг цөөднө. Угтаан бол тэд хариуцлагаа хүлээгээд сэнтийгээсээ буух бус харин ч эх орон, ард түмнээсээ урвасан гэсэн зүйл ангиар шийтгэгдэх ёстой баймаар. Харин ч эсрэгээрээ, тэд их эрх эдэлж төрийн чухал ажил хашихын хамтаар алтан саатай торгон дээл өмсөж, модон хусуур хөндлөн хавчуулан таахалзана. Ямар их завтай хүмүүс вэ? Ямар арилсан дотор вэ? Тэд үүрэг гэж юу байдаг, түүний талаарх ойлголт ч үгүй бололтой. Харин хэдэн төгрөгөөр юу авснаа телевизээр ичих нүүргүйгээр бурна. Тун удахгүй Гарьд магнай кинон дээр гардагтай нэгэн адил наран гэрэлт, шашин төрийг хослон баригч, уулын спортын мастер, нэрт орчуулагч, их сэтгэгч (философич), шар дээлтэй ардчилсан нийгмийн анхдугаар Их Богд хатантайгаа наадам үзэх ба сайдын морь түрүүлж, УИХ-ын гишүүн бөхийн барилдаанд түрүү булаацалдаж, нэг яамны газрын дарга сур харваанд үзүүрлэх вий. Бие даан амьдрах төрөлх араншингаараа амиа боддог, хамаатан ах дүүсээ анхааран үздэг уламжлалт сэтгэлгээнээсээ салахгүй байсаар нэг нэгэндээ барьцаалагдсан монголчууд ихийг бүтээж улс орноо хөгжүүлнэ гэдэг ёстой лөөлөө болох шиг боллоо. Хийсэн ч хийгээгүй нэг нь матарлана, хийхгүй байсан ч хаа нэгтэйгээс хэн нэг нь шүүмжлэнэ.

Монгол стратеги
Энэ улсын хөгжилд хариуцлагатай, бас удирдан зохион байгуулахдаа мэргэшсэн хэн нэгэн хаа нэгтээ лааз өшиглөөд явж л байгаа. Бидний аз жаргалтай, элбэг хангалуун амьдралыг бий болгогч тэр эрхэм хэн бэ? Тэр хаа байна? Түүнийг хайж зүдэрч, мухардаж байхаар богино хугацааны Монгол хөгжлийн загварыг бий болгоцгооё.

Бидэнд хэрэгтэй цоо шинэ нийгмийн байгуулал, бүтэцийн талаар би ярихыг хүссэн юм. Одоогийн дов жалга, гэрийн буйраараа хүртэл талцаж, хааяа таалагдаагүй нэгнийгээ нууцхан цааш нь харуулж, авилгалд автсан 76+1, түүнээс салбарласан нийгмийн байгууллыг би таашаадаггүй. Хүн төрөлхтний бодож олсон хамгийн шударга энэхүү засаглалаар бид цаашдаа хөгжих нь дамжиггүй боловч тодорхой үр дүнд хүрэх хүртлээ багагүй цагийг хойноо хийх бололтой.

Цөмөөрөө хэлэлцэж байгаад тендер зарлая! Улс орноо говь хангай хосолсноор нь хөгжлийн түвшингээр нь ангилж томоохон мужуудыг бий болговол ямар вэ? Харин тэдгээрийн захирагчдыг нь дэлхий даянаар тендер зарлаж Дэлхийд танигдсан томоохон нэр хүндтэй чадвартай нэгнийг нь сонгоё. Магадгүй тухайн мужийн орлогийн тодорхой хувийг амлая. Хэр их орлого олно төдий чинээгээрээ ашгаа аваг. Муж бүр өөрийн хөгжих арга зам хуулиа хүртэл өөрсдөө тодорхойлог. Захирагч өөрөө бүх асуудлаа бие даан шийдэх эрхтэй ба удирдах багаа бүрдүүлэг. Тэр хүн ямар ч орны иргэн байж болно. Гагцхүү мэдлэг боловсролтой нэгэн байх ба Монгол улсын засгийн газар түүнээс өөрийн удирдаж буй мужийн орлого ард иргэдийн амьдрал хэрхэн өөрчлөгдөж байгаа талаар л үр дүн хүсье. Чадсан нэгнийг нь цааш нь удирдуулъя. Мужийн иргэдийн 60-70%-ийн саналаар тэр удирдагчийг огцруулах ба тэгэх эрхийг нь ард түмэнд атгуулъя. Ингэж байж тэр удирдагч ард иргэдийнхээ төлөө сайн ажиллаж, ашгаа ч хүртэж манай мулгуу улстөрчдөөс ч ангид байж чадна. Бүх мэдээлэл нээлттэй байх ба хууль эрх зүйн хэрэгжилт бодлого зөв явж буй мужуудын ард иргэдийн амьдрал дээшлэхийн хэрээр нөгөө мужууд нь суралцаад дагаад яваг, бас хөгжлөөрөө өрсөлдөг. Мужийн захирагч мужаа төлөөлөн гадаад орнуудтай харилцах бүрэн эрхтэй байх ба хөгжлийн зорилгоо хэрхэн тодорхойлсноос хамаараад аж үйлдвэржсэн бүс нутаг, аялал жуулчлалын бүс нутаг гээд хар аяндаа хөгжөөд эдийн засгаа бэхжүүлээд ирэх болов уу гэж бодож байна. Харин тэдгээр удирдагчдыг хянадаг ерөнхийлөгч болон түүний баг хөгжлийн стратегид анализ хийж байхад л хангалттай. Мужийн дотоод асуудал хэрэгжүүлж буй арга хэмжээнд хөндлөнгийн хяналт тавина уу гэхээс оролцох эрх олгохгүй. Муж хоорондоо худалдаа наймаа хийх, дэд бүтцээ хөгжүүлэх бодлогоо өөрсдөө боловсруулах ба хөрөнгө оруулалтыг татах хуулийн таатай орчныг өөрсдөө боловсруулаг, гагцхүү Монгол улсын тусгаар тогтнол, нэгдмэл байдлыг хүндэтгэх ёстой. Монгол улсын иргэн аль ч мужид амьдрах эрхтэй байх тул тэр муж энэ мужийнх гээд хоорондоо талцаад байх зүйлгүй. Үндсэндээ хөгжлөө өөрсдөө тодорхойлж буй “томоохон аймгууд” л юм чинь. Харин гадаад иргэдийн цагаачлал, Монгол гэсэн үндэсний үзэл, нэгдмэл байдал, гадаад бодлогыг Монгол улсын засгийн газар хариуцах ёстой. Ажиллах цар хүрээ ч багасаж байгаа тул дотооддоо бус илүү макро түвшиндээ анхаарлаа хандуулна гэсэн үг юм. Үүнийгээ Монгол стратеги гэж нэрлээд хөгжлөөрөө Дэлхийд гайхуулъя, Монголоороо омогшиё. Нийт Монгол туургатны сүүлчийн найдвар болсон Ар Монголоо хөгжүүлж Их Монгол улсаа байгуулцгаая.

Хамгийн гол нь Улаанбаатар төвтэй хөгжил бус бүс нутгийн бие даасан хүчирхэг эдийн засгийг хөгжүүлье.

Жич: Мунхаг миний бодлоор дараагийн Тэмка ахыг төртөл энэ удаадаа амьдууд нь аргаа олоод дэлхийн чадвартай гэсэн удирдагчдаар тэжээлгэвэл ямар вэ Монголчуудаа?