МОНГОЛ АРДЧИЛЛЫН АЛДАА

Миний нэг анзаарсан зүйл байна. Магадгүй энэ талаар олон судлаачид үзэл бодлоо илэрхийлцгээсэн байх. Монгол улс 1990 онд ардчилал уруу халин орохдоо, нарийндаа бол 1992 онд ардчилсан үндсэн хуулийг батлахдаа, ардчилсан нийгмийн байгууллыг, төрийн тогтолцоог бий болгохдоо хоёр айхтар алдаа хийсэн.

Нэгдүгээр алдаа нь, төрийн институцийг үгүй хийсэн явдал. Үүний гавьяагаар төрийн бодлого боловсруулах хамгийн чухал процесс, систем алдагдсан. Төрийн институц үгүй болсноор төрийн бодлого гэдэг нь үндсэндээ аль нэг улстөрийн хүчний захиалгаар хийгдсэн хэдэн ядарсан "гар"-уудын хийсэн судалгааны тайлан нэртэй навсархай цаас, нарийн ярьвал хэн нэг улстөрчийн таалалд нийцүүлсэн, түүний санааг нотлох гэж хичээсэн ядмаг дүгнэлтүүд дээр үндэслэх болсоор удлаа.

Энэ алдааг одоо харьцангуйгаар нөхдүүд гайгүй сайн ойлгодог болоод байх шиг. Жишээлбэл, энэ хуульзүйн сайд Тэмүүжиний хийх гээд оролдоод, ядаад, олон хүнтэй муудалцаад байгаа Хуульзүйн судалгааны интитут бол төрийн институцийн нэг хэсэг юм шиг байгаан. Даанч харамсалтай нь энэ институт улстөрийн үйл ажиллагаанаас хол байж чадахгүй гэдэг л гол горойлгоод байгаа юм. Тэгэхээр л бодит утгаараа төрийн институц болж чадахгүй л дээ.

Төрийн институцийн хамгийн гол шинж бол Засгийн газарт захирагдах ёсгүй гэдэг дээр тулгуурладаг. Өөрөөр хэлбэл улстөрөөс ангид байлгах гэсэн үг. Үүний тулд бүх шатны удирдлага солигдох асуудал нь томилгоон дээр биш, тодорхой хууль эрхзүйн актын дагуу тодорхой сонгон шалгаруулалт дээр үндэслэсэн байх ёстой. Ингэснээр тухайн байгууллагыг толгойлж байгаа хүмүүс (тэргүүн зэргийн эрдэмтэн судлаачид) айх айдасгүй, холбиролтгүй он удаан жилээр тууштай ажиллах боломжтой болно. Тэгээд мэдээж мэргэжлийн боловсон хүчин (мэргэшсэн судлаачид), тэдний хараат бус үйл ажиллагаа, тогтвортой ажлын байр зэрэг асуудлууд тавигдана. Үүнийг төсөв мөнгөний тогтвортой хангалт, техник тоног төхөөрөмжийн байнгын шинэчлэлт, боловсон хүчний сургалт, хангалтаар дэмжиж баталгаат архив, мэдээллийн урсгалын хатуу тогтолцоо, ажлын байрны ойлгомжтой чиг үүргээр шахах ёстой.

Хоёр дахь алдаа нь, цэрэг, цагдаа, тагнуул, төрийн тусгай хамгаалалт зэрэг тусгай албадуудыг УИХ, Засгийн газрын мэдэлд байхаар шийдсэн нь маш аймшигтай алдаа болсон. Тусгай албадуудын бие даасан, тусгаар байдлыг үгүй болгосноор улстөрийн наргианд татан оролцуулж, улмаар тусгай албадын удирдлага нь улстөрийн албан тушаал болж, үндэсний аюулгүй байдал гэдэг нь үнэн хэрэгтээ, улстөрчдийн аюулгүй байдал гэдэг асуудлаас хэтэрхээ байсан. Улстөрчид аюулгүй байдалд байна гэдэг бол эсрэгээрээ ард түмэн, улс орон аюултай байдалд байна гэсэн үг билээ.

Товчдоо, Монголд ардчилал биш, анархизм цогцолсоор удаж байна.