Thursday, April 5, 2007

ШПИ

Монгол орон хөгжжээ, хөгжиж. Нээрээ би худлаа яриагүй шүү. Уг нь худалч хүний нээрээ олон гэдэг л дээ. Гэхдээ хэн нэг нь вэб дизайн хийж, нөгөө нь энд тэндээс хэр чадлаараа хакердаж, хэрэгтэй хэрэггүй санаа оноо, мэдээ мэдээлэл хусч л байна. Үгүй яахав дээ, порно кино ч бай, тоглоом ч бай, хэнд ч хэрэггүй зүйл ч бай олоод татчихаж сурах нь мэдээллийн гэгдэх эрин зуунд хэрэгтэй,шаардлагатай skill мөн биз дээ. За тэгээд вэб дизайнингийн жаахан мэдлэг олмор аядмагцаа вэб сайтыг чинь хямдхан хийж өгье гээд л мэргэжлийн цөөхөн хэдийнхээ зах зээлээс хороолцоод, уур унтууг нь хүргээд байгаа нь бас л сайн хэрэг. Өч төчнөөн Монгол вэб хуудас бий болж байгаа нь эх нутгаасаа байнга хэл чимээ чагнаж суудаг бусдыгаа баярлуулж л байна.

Урьд нь чадлаараа сонин гарчиглаад, телевиз үзэж, радио сонсож амжаад л байдаг байлаа. Сүүлдээ ч зав муутай, сонин унших битгий хэл телевиз хаанаасаа олж үзэх вэ гэдэг нь ч тодорхойгүй болоод ирэх үед ажилдаа түүртэж мэдээллээс хоцрогдож байна шүү гэж бухимддаг болж ирлээ. Харин хаа очиж сайн найз нөхдийн буянаар тэртэй тэргүй хэвлэлийн мэдээ түүвэрлээд тавьчихдаг сонин сайхан ихтэй вэб хуудсуудын хаягийг олж авсанаас хойш шинэ мэдээ, нийтлэлүүдийг цаг алдалгүй олоод харчихдаг болж амарсан даа. Гэтэл интернэт сайтаас мэдээ, нийтлэл унших нь урьд өмнө тэр бүр нэг их анзаарч байгаагүй сүрхий давуу талтай юм байна. Уг нь хэвлэчихсэн, үдчихсэн биетэй бодитой цаас бариад унших нь компьютер шагайхаас хамаагүй илүү л дээ. Гэхдээ нэгэнт хэвлэгдээд гарчихсан юмны тухай хүмүүсийн санаа бодлыг олж мэднэ гэдэг бол хэцүү. Харин интернэт бол өөр өө.

Ямар нэг вэб-хуудсанд гарсан мэдээллийн доод талд нь “Уншигчдын бичсэн зүйлийн талаар тус вэб-сайт нь ямар ч хариуцлага хүлээхгүй” гэсэн сануулга бүхий иргэдийн чөлөөт индэр байдгийг бүгд мэднэ байх. Үнэн гайхамшиг. Чухам тэндээс чинь л нөгөө ард түмэн гээч нөхөд юу хүсээд, яамаар байгааг, яах гээд байгааг, ямар санаа бодолтой байгааг мэдээд авчихаж байх жишээний. За тэгээд над мэтийн болсон болоогүй санаа оноогоо бусадтай хуваалцах гэсэн элдвийн юм бичих, эрээчих дуртай нөхдүүдэд шинэ сонин, содон чамин санаа өгдөг жинхэнэ сайхан “шпаргалка” чинь тэр шүү дээ.

Гэвч энд бичигч ихэнх “нөхдүүд” нийгмийн ухааны ойлголт ёсоор бол нийтэд хүлээн зөвшөөрөгдөхүйц хэмжээнд хүртэл бие хүнийхээ хувь хөгжиж чадаагүй байгаа нь илэрхий харагдана. Ингэж хатуу ширүүн шүүмжилж байгааг минь тэрхүү чөлөөт индэр дээрээс амны салиа нь арилаагүй, өөрийгөө юу гэж хэлж байгааг ч ойлгохгүй байгаа “жаалууд” хамаа намаагүй, эрээ цээргүйгээр гадаад дотоод хараал ерөөлийг учир утгагүй урсгадагийг хараад ойлгож байгаа байх хэмээн итгэж байна. Зарим нь аргаа барж бухимдахдаа хараадаг л байх. Гэвч ихэнх “бацаанууд” нь энд яг юу гэж хэлэх гэсэн юм бол гэж нэг удаа ч ухаж бодолгүй, хүсэлгүй шууд л хамгийн аймаар хараалуудыг урсган бичнэ. Ингэж бичигчид нь харь гадаадын байтугай, төрөлх Монгол хэлээрээ ганц өгүүлбэр эвтэйхэн хэлчихэж чаддаггүй нөхдүүд байх нь үнэнхүү харамсалтай. Сайн юманд садаа мундахгүй гэж тэр хүүхдүүдийн дэмийрэхийг авч хэлэлцэхээ больчихъё л доо. Хамгийн гол нь миний бие энд тэрхүү чөлөөт индэр буюу “сэтгэгдлээ бичих” гэж томъёологдох хоосон зайны ач холбогдлын талаар өөрийн бодлыг илэрхийлэхийн ач холбогдлыг үнэ цэнийг магтан дуулахыг хичээж байгаа юм.

Баабар, энэ үгийг дуулаад таны нүдэнд хүн биенд төрсөн аймшигт “үзэг” бууж байгаа биз. Биеэр бага ч бэлчээр том энэ эрхэм дасгалжсан булчингаараа бус мэдлэгжсэн тархиараа биеэ хамгаалдаг тухайгаа илэрхийлж байсан. Орчлонгийн эгэл мулгуунуудын нэгэн болох би “Дори идэр дүүдээ зөвлөх нь”, “20-р зуун Монгол, Нүүдэл суудал” зэрэг номуудыг нь браво хэмээн түүнийг шүтэж явсан билээ. Явсан гэж өнгөрсөн цаг дээр өгүүлэхийн учир нь түүний цаг үеийн холбогдолтой бичвэрүүдийн бүрэн утгыг мөхөс мэдлэгийнхээ хүрээнд болгоон ойлгох хүртэл цаг хугацаа шаардлагатай байдаг аж. Мэдээж би түүний гайхамшигт бүтээлүүдийг үгүйсгэсэнгүй. Харин цаг үеэ соргог мэдэрч алдаа дутагдлыг нь хатуу ширүүнээр шүүмжилж, дооглон ёжилж хошин өнгө аястайгаар бичсэн алдарт нийтлэлүүдийг нь, түүгээрээ илэрхийлэн гаргагч түүнийг өөлөх гэж байна. Өөчилж муулахдаа гол нь биш юмаа. Зүгээр л түүнийг өнөөх чөлөөт индэр дээрээс үгээ хэлсэн иргэдийн санаа оноог уншдаг болов уу хэмээн хардаж сэрдэх гэсэн юм би. Үүнийг уншигч эрхэм та түүний бичсэн гайхамшигт нийтлэлүүдийг үнэлэн дэмжигч, эсвэл эсэргүүцэн шүүмжлэгч алин байх нь надад чухал бус гагцхүү таныг дэмжиж үнэт саналаа нэмэрлэснийг, шүүмжилж буруушаасныг тань Монголд төрснөөрөө “алдсан” аугаа нийтлэлч Баабар авгай өөрийн гэгээн оюундаа болгоон тунгаасан эсэхт л эргэлзэж байгаа билээ.

Цэнддоо, энэ нэрийг сонсмогц та алдарт жүжигчин, тулааны урлагийн мундаг мастер Жет Ли-тэй төстэй царайтай, цаанаа л нэг жоготой харцтай эдүгээ Монголын алдарт шог зохиолчийг санаж байгаа. Түүний хэн бүрийн эрүүл саруул толгойд орох байтугай, зүүдэндээ ч үзэхэд хэцүү эсэргүү бодлыг арай дэндүү гэмээр илэрхийлсэн элэг хөшөөм марзан өнгө аястай гайхамшигт бичвэрүүдийг хүн бүр унших дуртай. Уншсан болгон инээж, эсвэл уурлаж гомдож, үргэлжлүүлэн нэгийг бодож нөгөөг эргэцүүлдэгт энэ дэмий юмыг бичигч би бээр бат итгэж байна. Үнэндээ гайхмаар, наад зах нь “Голын тэртээх гацааны хавар” хэмээх намтар зохиолыг нь уншихад түүний ямархан этгээд гаж, хүн хүнээс өвөрмөц сэтгэлгээтэй болох нь төвөггүй ойлгогдоно. Жишээ дурдъя, Хайр сэтгэл бол хичээлийн дайсан мөн гэж захирал багш нь коммунист ухагдахуунаар сурталчилж ахуйд тэгвэл эрдэм номын дайсан бол дурлал мөн гэж хариулах, эсхүл өнөөгийн залуус бидний биш аав ээж, ах эгч нарын минь аялах дуртай дуу “Сэргэлэн бага нас”-ны үгийг мушгин гуйвуулах буюу яг үнэндээ бодит утгаар нь ойлгох нь түүний уураг тархи нэн “гажиг” бүтэцтэйг илэрхийлнэ. Гэвч энэ эрхэм алба хааж буй өдөр тутмын сониныхоо вэб хуудас дээр, өөрийнх нь бичсэн бичвэрийн доор нөгөөх л чөлөөт индэрт үгээ хэлэгсдийн саналыг анхааран үздэг эсэх нь нэн эргэлзээтэй. Эсвэл үзчихээд дооглож суудаг юм болов уу, бүү мэд.

Саяхан өдөр тутмын нэг сониноос мэдээ уншдаг юм байна, мэдээж интернэт гуайн ачаар, компьютерийн дэлгэцнээс. Түүнийг мэдээлэгч сэтгүүлч мэдээллийн, за яг үнэндээ миний бодлоор бол мэдлэгийн алдаа гаргажээ. Тэссэнгүй доор нь бичлээ дээ, чөлөөт индэрт нь “Наадах чинь тийм бишээ, ийм байдаг юмаа. Жаахан юм уншиж судалж бай л даа, сэтгүүлч ухаантай юм бол” гээд аваад хаялаа. Тэр сэтгүүлч миний бичсэн зүйлийг уншаад буруугаа ухамсарлах, цаашдаа өөрийгөө хөгжүүлэх эсэхийг би мэдэхгүй. Танд ч бас ийм зүйл зөндөө л тохиолддог байлгүй.

Юмыг өөрийнхөөрөө ойлгож зөрүүдлэх дуртай, жаахан маанагдуу миний хувьд сэтгүүлч гэдэг эрхэм алдрыг сэтгүүлзүйн дээд боловсролын диплом гэдэг хавтас өвөрлөсөн хэн бүхэн хүртээд байдаггүй гэж боддог. Энэ бодол минь хэдхэн жилийн өмнө учир үл ойлгогдох шалтгаанаар мэдээллийн эх сурвалжаа нуусан нэгэн сэтгүүлч шүүхээр шийтгүүлж, түүнийг зохих газар уруу нь хүргэх ёстой цагдаагийн хуяглан хамгаалалтын ахлагчаар явсан хар багын найзын минь үг улам бататгасан юм. Тухайн үед хэвлэлийн мэдээгээр цагдаа нар яллагдагч сэтгүүлчийг авч явахдаа зүгээр тайван замаар эсэргүүцэн уриа лоозон болж жагссан сэтгүүлчдийг баруун солгойгүй балбаж нүдэн, хөөж туусан аж. Гэтэл үнэн хэрэгтээ тийм юм болоогүй, харин ч эсрэгээрээ сэтгүүлчид ажил үүргээ биелүүлж байгаа цагдаа нарыг гартаа тааралдсанаараа зодож заримыг нь бэртээж гэмтээснийг найз маань уруулж маажуулсан шарх сорви, цохиулж нүдүүлсэн булдруу гүвдрүүгээрээ надад батлаад өгч билээ. Чааваас, угаас “ядуу” улсын төрийн албан хаагчийг ч хэлэх үү тэр бүр хангалттай олддоггүй салмарсан дүрэмт хувцсандаа ихэд харамсаж байсан.

Ардчилсан нийгэмд дөрөвдөгч засаглал хэмээн хүндлэгддэг сэтгүүлзүй үнэнийг магтан дуулагч ёс суртахууныхаа ачаар энэхүү алдрыг хүртсэн гэдгийг сэтгүүлч гэгдэх хүний оронцогууд мэддэг болов уу. Энд би сэтгүүлч хэмээх нарийн мэргэжлийг, тэдний ажлыг муулахыг буруутгахыг зорилго болгосонгүй. Гагцхүү тэрхүү сайхан мэргэжлийг бузарласан, эрхэм нандин ёсзүйг уландаа гишгэсэн өнгө мөнгөний хойноос улайран хөөцөлдөгчдийг нэрлэж байна. Ер аливаа мэргэжилд даган баримталбал зохих стандарт, ёсзүй хэм хэмжээ байдаг. Үүнийг үл мөрдөгсдийг хаа газар, аль ч салбарт “шаарнууд” хэмээн нэрлэдэг билээ. Мэдээж дөнгөж сая миний улайм цайм өмөөрсөн төрийн тусгай албан хаагч – цагдаад энэ асуудал бүр ноцтой хэмжээнд хүрчхээд байгаа. Нэгэнт үнэнийг өгүүлэх гэж товчхон томъёолж болох ёс суртахуунтай байх ёстой сэтгүүлчид нь “бүлт үсрээд” байхад мань мэтийн энгийн иргэд нь юу ч гэж “унгас алдана”, бидний л дурын хэрэг билээ.

Энэ бодол эргэцүүллээ сонин хэвлэлд нийтлүүлэхийн тулд май гээд төлөх мөнгөгүй би мэдээж интернэтэд тавина. Тэр үед та уншаад үүний минь доор тиймээ, энд үнэн үг бичсэн байна эс бол үгүй энэ худлаа, тийм байдаггүй, гэх буюу зарим нь магтаж ерөөж, өмнөхөн миний газар дор ортол муулсан аваргууд (яг үнэндээ би тэдний дийлэнх нь хүүхдүүд, цөөнх нь уйдаж аргаа барсан томчууд гэдэгт итгэдэг) гар нь загатнаад баруун солгойгүй гадаад дотоод хараал ерөөл урсгах л байх. Гэвч яадгийм, бичих л хэрэгтэй, эрх чөлөөгөө эдлэх нь зүйтэй. Бич бич, харин би өөрөө эхэлж уриалсан юм чинь уншина, хүлээж авна, бодно. Мэдээж бас би ч бичнэ, харин тэр үед та уншаарай, бодоорой, хүлээж аваарай гуйя.

Read more!